Widzenie aspektu a percepcja według Ludwiga Wittgensteina

Hanna Lubowicz ID

Instytut Filozofii iSocjologii PAN, Warszawa

numer: 2, rok: 2018

 

 

Aspect-seeing and perception according to Ludwig Wittgenstein

Abstract

The purpose of the article is to show the meaning of Wittgenstein’s remarks on seeing- as for understanding the human perception as determined by concepts of our language. As such, perceiving is holistic, undividable in its nature, notwithstanding that some theorists of perception seek out its explanations by means of separating and isolating the alleged „ingredients” of seeing and of other forms of making use of human senses. The crucial phenomenon of „the change of aspect” inclines to undertake different strivings to theorize the nature of the change in question.
Aiming at its characterization, they assume, as the starting point, the existence in human minds of various mental „internal” objects, being a sort of „copies” of external things, something like their „materializations”. The two main groups of theories postulatng such „internal impressions”, differently conceptualize the phenomenon of a change of aspect. The introspectionist approaches postulate that interpretation (an intellectual change), effectuated on the pure, sensory data, can be regarded as an intermediary link indispensable to account for the final perception. The Gestalist approaches explain the change of aspect as a change of organization (a sensual change) of the preceding wholes (Gestalts), resulting in the appearance of a new Gestalt (a new ordering of what was previously seen). Here the changing organization is mediatory factor.
The both dualistic approaches negate the insoluble character of any act of seing as the inseparable unity of the sensual and the intellectual. That’s why they unavoidably fail to enlighten the atmosphere of paradox and amazement that accompanys the appearance of a new aspect. The intricacy and complexity of seeing-as, as well as of „common” seeing disappears when we understand that aspect-seeing is in fact perceiving internal, necessary (because grammatical) relations between different places in the net of our concepts. Additionally, we must accept that there is a crucial difference between symptoms and criterions of phenomena. Last but not least, when we know and practice the use of words in the tangled, however logical in its way, multitude of language games, rooted in the specific to them form(s) of life, and when we reject all theorisation and focus on the grammatical approach, no false image can mislead us.
The remarks on seeing-as lead also to the conclusion that the perceiving subject doesn’t passively receive the sequence of his/her perceptions, rather: plays an active role in what the objects of his or her perception are: the knowledge, skills, attitudes and motivations, interests and what is important for him/her – all of his this has the decisive meaning for what he/she is able to see.

Key words: Wittgenstein, seeing, seeing-as, change of aspect, object-image, perception, language, grammar, Gestalt psychology, meaning, introspectionist approach, interpretation, aspect-blindness, internal relations, conceptual investigations, language game, form of life

---

Widzenie aspektu a percepcja według Ludwiga Wittgensteina

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie znaczenia uwag Wittgensteina na temat widzenia – jak rozumienie ludzkiej percepcji, określonej przez koncepcje naszego języka. Spostrzeganie jako takie ma charakter całościowy, niepodzielny ze swej natury, mimo że niektórzy teoretycy percepcji szukają jego wyjaśnień poprzez oddzielanie i izolowanie rzekomych „składników” widzenia i innych form wykorzystywania ludzkich zmysłów. Kluczowe zjawisko „zmiany aspektu” skłania do podejmowania różnych dążeń do teoretyzowania charakteru omawianej zmiany.
Dążąc do jej scharakteryzowania, przyjmują za punkt wyjścia istnienie w ludzkich umysłach różnych „wewnętrznych” obiektów mentalnych, będących swego rodzaju „kopiami” rzeczy zewnętrznych, czymś w rodzaju ich „materializacji”. Dwie główne grupy teorii postulujących takie „wewnętrzne wrażenia” odmiennie konceptualizują zjawisko zmiany aspektu. Podejścia introspekcyjne postulują, że interpretacja (zmiana intelektualna), dokonana na czystych, zmysłowych danych, może być traktowana jako ogniwo pośredniczące, niezbędne do wyjaśnienia ostatecznej percepcji. Podejścia gestaltyczne wyjaśniają zmianę aspektu jako zmianę organizacji (zmysłową zmianę) poprzedzających całości (gestów), w wyniku której pojawia się nowy Gestalt (nowy porządek tego, co wcześniej widziano). Tutaj zmieniająca się organizacja jest czynnikiem pośredniczącym.
Oba podejścia dualistyczne negują nierozwiązywalny charakter każdego aktu postrzegania jako nierozerwalnej jedności zmysłów i intelektu. Dlatego nieuchronnie nie udaje im się rozjaśnić atmosfery paradoksu i zdumienia, które towarzyszą pojawieniu się nowego aspektu. Zawiłość i złożoność widzenia-jako, a także „zwykłego” widzenia znika, gdy zrozumiemy, że widzenie aspektowe jest w istocie postrzeganiem wewnętrznych, koniecznych (bo gramatycznych) relacji między różnymi miejscami w sieci naszych pojęć. Dodatkowo musimy przyjąć, że istnieje zasadnicza różnica między symptomami i kryteriami zjawisk. Wreszcie, kiedy znamy i ćwiczymy użycie słów w splątanej, choć logicznej na swój sposób, mnogości gier językowych, zakorzenionych w specyficznej dla nich formie (-ach) życia i kiedy odrzucamy wszelkie teorie i skupienie, jeśli chodzi o podejście gramatyczne, żaden fałszywy obraz nie może nas wprowadzić w błąd.
Uwagi na temat widzenia-jako prowadzą również do wniosku, że postrzegający podmiot nie odbiera biernie sekwencji swoich spostrzeżeń, a raczej: odgrywa aktywną rolę w tym, czym są przedmioty jego percepcji: wiedza, umiejętności, postawy i motywacje, zainteresowania i to, co jest dla niego ważne – to wszystko ma decydujące znaczenie dla tego, co widzi.

Słowa kluczowe: Wittgenstein, widzenie, widzenie jako, zmiana aspektu, obraz obiektu, percepcja, język, gramatyka, psychologia Gestalt, znaczenie, podejście introspekcjonistyczne, interpretacja, ślepota na aspekty, relacje wewnętrzne, badania konceptualne, gra językowa, forma życia

---

Bibliogafia

Wittgenstein, L., Dociekania filozoficzne, przeł. B. Wolniewicz, Seria: Biblioteka Klasyków Filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1972.

Wittgenstein, L., Kartki, przeł. Sława Lisiecka, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999.

Wittgenstein, L., Last Writings on the Philosophy of Psychology, t. I, przeł. C.G. Luckhardt, M. A. E. Aue, Basil Blackwell , Oxford 1982.

Wittgenstein, L., Last Writings on the Philosophy of Psychology, t. II, przeł. C. G. Luckhardt. i Maximilian A. E. Aue, Blackwell, Oxford UK & Cambridge USA 1994.

Wittgenstein, L., Remarks on the Philosophy of Psychology, t. I, przeł. G. E. M. Anscombe, Chicago University Press, Chicago 1980.

Wittgenstein, L., Remarks on the Philosophy of Psychology, t. II, przeł. C. G. Luckhardt M. A. E. Aue, Basil Blackwell, Oxford 1990.

Wittgenstein, L., Tractatus Logico-Philosophicus, tłum. B. Wolniewicz, Seria: Biblioteka Klasyków Filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1997.

---