Józef Tischner wobec marksizmu wstępne rozpoznania

 

Zbyszek Dymarski ID
Uniwersytet Gdański, Instytut Badań nad Kulturą

 

numer: 1, rok: 2020

 

 

 

 

Józef Tischner towards Marxism. An Introductory Study

Abstract

For the philosophy of Józef Tischner, who was a supporter of phenomenology and the philosophy of dialogue, Marxism was an important point of reference, both in theoretical and practical aspects. The theoretical aspect is revealed in the proclamation of noble ideas that were to free a man from the slavery of exploitation and lies. And the practical one in Tischner’s Polish experience: he was a participant and an observer of attempts to put these ideas into practice. Most of the conclusions from Tischner's observation, as well as from the readings of the creators and supporters of Marxism, can be found in his book "Polish Shape of Dialogue". The criterion according to which the philosopher tried to analyze Marxism is "the matter of man". The Polish thinker wanted to know to what extent Marxism, which proclaims noble ideas, creates the good conditions, and inspires a man to be able and willing to be himself. The areas in which Tischner describes a man in the light of Marxist theory and practice are: the way of understanding the truth, the concept of man, the nature of work, the ethics of life and the place of Christianity in human life.

Key words: Marxism, communism, philosophy of work, the matter of man, ethics

---

Józef Tischner wobec marksizmu. Wstępne rozpoznania

Abstrakt

Dla filozofii Józefa Tischnera, który był zwolennikiem fenomenologii i filozofii dialogu, marksizm był ważnym punktem odniesienia, zarówno w aspekcie teoretycznym, jak i praktycznym. Aspekt teoretyczny przejawia się w proklamowaniu szlachetnych idei, które miały wyzwolić człowieka z niewoli wyzysku i kłamstwa. A praktyczny, w polskim doświadczeniu Tischnera: był uczestnikiem i obserwatorem prób urzeczywistniania tych idei. Większość wniosków z obserwacji Tischnera, a także z lektur twórców i zwolenników marksizmu można znaleźć w jego książce „Polski kształt dialogu”. Kryterium, według którego filozof próbował analizować marksizm, jest „sprawa człowieka”. Polski mysliciel chciał wiedzieć, na ile marksizm, głoszący szlachetne idee, stwarza dobre warunki i inspiruje człowieka do tego, by mógł i chciał być sobą. Obszary, w których Tischner opisuje człowieka w świetle teorii i praktyki marksistowskiej, to: sposób rozumienia prawdy, pojęcie człowieka, natura pracy, etyka życia i miejsce chrześcijaństwa w życiu człowieka.

Słowa kluczowe: Marksizm, komunizm, filozofia pracy, sprawa człowieka, etyka

---

 

Bibliogafia

Bibliografia publikacji ks. Józefa Tischnera 1955‒1994, red. Szczerbińska T., B. Zalewska, Kraków 1995.

Bonowicz W., Tischner, Kraków 2020.

Courtois S., Werth N., Panné J.-L., Paczkowski A., Bartošek K., Margolin J.-L., Czarna  księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, tłum. A. Nieuważny, B. Panné, K. Wakar, Warszawa 1999.

Ðilas M., Nowa klasa wyzyskiwaczy: analiza systemu komunistycznego, tłum. A Lisowski, Paryż 1957.

Dymarski Z., Wewnętrzna przestrzeń wolności a sprawa człowieka w ujęciu Józefa Tischnera, w: „Pedagogia Christiana”, 2018, nr 1, s. 81‒96; [DOI: http://dx.doi.org/10.12775/PCh.2018.004]

Dymarski Z., The art of ethics as the art of wise life in the concept of Józef Tischner, „Studies in East European Thought”, 2019, Issue 4, s. 375‒385; online: https://rd.springer.com/article/10.1007/s11212-019-09339-0; [dostęp: 22.08.2020].

Engels F., Dialektyka przyrody, tłum. T. Zabłudowski, Warszawa 1979.

Galarowicz J., Józef Tischner wobec marksizmu, w: J. Galarowicz, Paradoksy egzystencji etycznej. Inspiracje: Ingarden ‒ Wojtyła ‒ Tischner, Kraków 2009, s. 225‒253

Garaudy R., Perspektywy człowieka: egzystencjalizm, myśl katolicka, marksizm, tłum. Z. Butkiewicz, J. Rogoziński, Warszawa 1968.

Gowin J., „Posłowie”, w: J. Tischner, Polski kształt dialogu, Kraków 2002, s. 261–310.

Heidegger M., List o humanizmie, tłum. J. Tischner, w: M. Heidegger, Znaki drogi, Warszawa 1999, s. 271‒312.

Jankowski H., Moralność jako forma świadomości społecznej, w: Filozofia marksistowska, Warszawa 1971, s. 605‒644.

Kłósak K., Materializm dialektyczny. Studia krytyczne, Kraków 1948.

Kłósak K., Z teorii i metodologii filozofii przyrody, Poznań 1980.

Kołakowski L., Marksistowskie korzenie stalinizmu, w: L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Londyn 1984, s. 244‒259.

Kołakowski L., Główne nurty marksizmu, Warszawa 1989.

Kuczyński J., Homo creator. Wstęp do dialektyki człowieka, Warszawa 1976.

Kwapiszewski J., Filozofia ks. Józefa Tischnera jako źródło dialogu, Słupsk 1998.

Lebiedziński Wł., Tischnerowska metoda krytyki socjalizmu, Warszawa 1987.

Legięć J., Człowiek w filozofii pracy Józefa Tischnera, Kraków 2012.

Łagosz M., Marks i idea końca religijności, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2018, nr 4, s. 235–255.

Marks K., Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej. Tom pierwszy. Księga I., tłum. J. Heryng,  M. Kwiatkowski, H. G. Lauer, L. Selen, Warszawa 1951.

Marks K., Engels F., Manifest komunistyczny, Warszawa 1949.

Marx K., Tezy o Feuerbachu, w: K. Marx, F. Engels, Dzieła, t. 3, tłum. K. Błeszyński, Warszawa 1975, s. 5‒8. 

Mounier E., Co to jest personalizm?, tłum. A. Krasiński, w: E. Mounier, Co to jest personalizm? oraz wybór innych prac, Kraków 1960, s. 159‒252.

Schaff A., Marksizm a jednostka ludzka, Warszawa 1965.

Sève L., Marksizm a teoria osobowości, tłum. K. Piechocki, Warszawa 1975.

Sève L., Próba wprowadzenia do filozofii marksistowskiej, tłum. M. Druto, Warszawa 1988.

Stawrowski Z., O pewnej fundamentalnej iluzji. Polemiczny komentarz  do myślenia politycznego Józefa Tischnera, w: Bądź wolność twoja, red. J. Jagiełło, Wł. Zuziak, Kraków 2005, s. 65‒82.

Szewczyk J., O istocie filozofii marksistowskiej, „Studia Filozoficzne” 1969, nr 1, s. 119‒132.

Tischner J., Filozofia i ludzkie sprawy człowieka, „Znak” 1973, nr 1, s. 18‒30.

Tischner J., Marksizm a teoria osobowości, „Znak” 1976, nr 5, s. 651‒668.

Tischner J., Polski kształt dialogu, Kraków‒Warszawa‒Lublin 1980.

Tischner J., Szyma T., Pracujemy w sercu kultury, „Tygodnik Powszechny” 1981, nr 25, s. 3.

Tischner J., Etyka solidarności, Kraków 1981.

Tischner J., Czym jest filozofia, którą uprawiam, w: J. Tischner, Myślenie według wartości, Kraków 1982, s. 9‒13.

Tischner J., Sztuka etyki, w: J. Tischner, Myślenie według wartości, Kraków 1982, s. 363‒373.

Tischner J., Polska jest Ojczyzną. W kręgu filozofii pracy, Paryż 1985.

Tischner J., Marksizm, w: Filozofia współczesna, red. J. Tischner, Kraków 1989, s. 242‒329.

Tischner J., Sprawa osoby – wstępne przybliżenie, „Logos i Ethos” 1992, nr 2, s. 5‒19

Tischner J., Nieszczęsny dar wolności, Kraków 1993.

Tischner J., Spowiedź rewolucjonisty, Kraków 1993.

Tischner J., W krainie schorowanej wyobraźni, Kraków 1997.

Tischner J., Michnik A., Żakowski J., Między panem a plebanem, Kraków 1998.

Tischner J., Karoń-Ostrowska A., Spotkanie, Kraków 2003.