Być człowiekiem, być Baskiem. Refleksje wokół języka i kultury

Katarzyna Mirgos ID
Uniwersytet Gdański, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej

 

numer: 2, rok: 2021

https://doi.org/10.5281/zenodo.7430190

 

 pdf

 

Being Human, Being Basque. Reflections on Language and Culture

Abstract

The aim of the article is to discuss Basque culture from the angle of language. The author refers to the theory of the linguistic image of the world, the concept of key words and performativity in language. She looks at words and ideas that showed values important for traditional Basque culture and could be the starting point for discovering the local worldview (the relationship between a name and being, collectivism, endoethnonym etc.). First giving consideration to language, the author then analyzes issues of identity, relations with others, and cultural change.

Key words: euskara, language, culture, Basque Country

Być człowiekiem, być Baskiem. Refleksje wokół języka i kultury

Abstrakt

Celem artykułu jest refleksja nad kulturą baskijską poprzez pryzmat języka. Autorka nawiązuje do teorii językowego obrazu świata, koncepcji słów kluczy czy performatywności w języku. Przygląda się słowom i ideom, które ukazywały ważne dla tradycyjnej baskijskiej kultury wartości i które mogą być punktem wyjścia do odkrywania tamtejszego światopoglądu (relacja pomiędzy nazwą i byciem, kolektywizm, endoetnonim i in.). Wychodząc od namysłu nad językiem, autorka analizuje problematykę tożsamości, relacji z innymi i zmiany kulturowej.

Słowa kluczowe: euskara, język, kultura, Kraj Basków

Bibliogafia

Ahearn L. M., Antropologia lingwistyczna. Wprowadzenie, Wydawnictwo Uniwersy­tetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.

Apodaka Ostaikoetxea E., Euskal identita­tea, identitate ikerketen eta politiken argi­tara, „Eusko Folklore Urtekaria” 2017– 2018, nr 52, s. 15–43.

Arruza A., Serorak – strażniczki światła, „Etnografia Nowa” 2017–2018, nr 9–10, s. 329–347.

Atlas Etnográfico de Vasconia. Ritos del na­cimiento al matrimonio en Vasconia, dir.

J. M. de Barandiarán, A. Manterola, coord. G. Arregi, Instituto Labayra, Bilbao 1998.

Austin J. L., Mówienie i poznawanie, Wydaw­nictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.

Azkoaga I., Vasco, ?cómo se llama tu país?, Au­toedición, Arrasate – Mondragón 2017.

Azurmendi M., El fuego de los símbolos. Artifi­cios sagrados del imaginario en la cultura vasca tradicional, Baroja, San Sebastián 1988.

Barandiarán J. M. de, Mitos del pueblo vasco, Astero, b.m.w. 2007.

Barandiarán J. M. de, Brujería y brujas en los relatos populares vascos, Editorial Txertoa, San Sebastián 2002.

Bartmiński J., Językowe podstawy obrazu świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Ma­rii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2012.

Barquín A., El euskara y la integración lingüísti­ca de los inmigrantes, „Cuadernos de trabajo” 2004, nr 26, Gipuzkoako SOS Arrazakeria.

Baztarrika P., Babel o barbarie. Una política lingüística legítima y eficaz para la convi­vencia, Alberdania, Irun 2010.

Diagnóstico de la situación de la juventud de Euskadi 2019, Gazteen Euskal Behatokia – Observatorio Vasco de la Juventud, Bil­bao 2019.

Duplá A., Presencia vasca en América 1492– 1992. Una mirada crítica, Gakoa Liburu­ak, Donostia 1992.

Edensor T., Tożsamość narodowa, kultura popu­larna i życie codzienne, Wydawnictwo Uni­wersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004.

Engelking A., Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa, Oficyna Naukowa, Warszawa, 2010.

Estornes Lasa B., Mundua Euskal Erriaren go­goan – El Mundo en la mente popular vasca, Aunamendi, Donostia/San Sebastián 1974.

Gomez M., De los primeros animales dome­sticados en Euskal Herria a las razas actu­ales, MUNIBE (Antropologia – Arkeolo­gia) 2005, nr 57, s. 469–476

Grzegorczykowa R., Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Wydawnic­two Naukowe PWN, Warszawa 2001.

Guil J. L., Ziswiler V., Albizu Yeregui C. (eds.), Migración y exilio espanoles en el si­glo XX, Iberoamericana, Madrid 2009.

Handke K., Socjologia języka, Wydawnic­two Naukowe PWN, Warszawa 2008.

Idoate Ancín R., Emigración de la Navarra atlántica a América (1840–1874), Cali­grama, 2020.

Irazuzta I., Martínez M., Presentación. De la identidad a la vulnerabilidad. La cuestión de la inmigración y las irrupciones en el nosotros, w: De la identidad a la vulnera­bilidad. Alteridad e integración en el País Vasco contemporáneo, coords. I. Irazuzta, M. Martínez, Edicions Bellaterra, Barce­lona 2014, s. 9–37.

Juaristi J., Historia minima del País Vasco, Turner Publicaciones, Madrid 2013.

Junyent Figueras M. C., Comellas Casanova P., Antropología lingüística, Editorial Sín­tesis, Madrid 2019.

La escolarización del alumnado de origen extranjero en el sistema escolar de la CAPV. Diagnóstico y nuevas medidas de interven­ción, Eusko Jaurlaritza/Gobierno Vasco, Hezkuntza Saila – Departamento de Educación, Octubre 2018.

Lévi-Strauss C., Drogi masek, przeł. M. Do­browolska, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1985.

Núnez Astrain L., El euskera arcaico. Exten­sión y parentescos, Txalaparta, Tafalla 2006.

Malinowski B., Ogrody koralowe i ich magia. Studium metod uprawy ziemi oraz obrzędów towarzyszących rolnictwu na Wyspach Tro­brianda. Język magii i ogrodnictwa, przeł. B. Leś, red. nauk. A. K. Paluch, Wydaw­nictwo Naukowe PWN, Warszawa 1987.

Mees L., Euskadi/Euskal Herria, w: Diccio­nario ilustrado de símbolos del nacionali­smo vasco, coords. S. De Pablo, J. L. De la Granja, L. Mees, J. Casquete, Tecnos, Madrid 2012, s. 294–319.

Mees L., Euskara, w: Diccionario ilustrado de símbolos del nacionalismo vasco, coords. S. De Pablo, J. L. De la Granja, L. Mees, J. Casquete, Tecnos, Madrid 2012, s. 320–344.

Mirgos K., Obcy i nowi Baskowie. Migracje, tożsamości i języki w Baskijskiej Wspólnocie Autonomicznej, Wydawnictwo Uniwersy­tetu Gdańskiego, Gdańsk 2018.

Mirgos K., Baskowie – „Inni” Hiszpanii?, w: Hiszpania – mit czy rzeczywistość?, red. F Kubiaczyk, K. Mirgos, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2012, s. 145–161.

Sáez Beloki P., Ardatzean jartzeko garaia, „Hermes” 2017, nr 57, s. 130–133.

Trask R. L., The History of Basque, Routled­ge, London–New York 2006.

Wierzbicka A., Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, Wydawnictwa Uniwersyte­tu Warszawskiego, Warszawa 2007.

Wierzbicka A., Język – umysł – kultura, Wy­dawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

Woodworth P., The Basque Country. A cul­tural history, Signal Books, Oxford 2007.

Zuazo K., El euskera y sus dialectos, Alberda­nia, Irun 2010.

Zubiri I., Zubiri E., Euskal gramatika osoa, Didaktiker, Bilbo 2000.

 

Strony internetowe:

Atxaga B., Soinujolearen semea, https:// www.eke.eus/eu/kultura/euskal_her­ria/euskal_diaspora/euskal-munduak/ hitzen-heriotza [dostęp: 22 września 2021].

Emakume (hasło), Diccionario etimológi­co vasco espanol, http://projetbabel.org/ basque/diccionario.php?q=emakume [do­stęp: 14 sierpnia 2021].

Euskadi.eus, https://www.euskadi.eus/go­bierno-vasco/contenidos/informacion/ x65_acerca_euskadi/es_x65/cifras_new. html [dostęp: 14 lutego 2022].

Eustat, https://www.eustat.eus/elemen­tos/tres-de-cada-cinco-personas-que­-residen-en-la-ca-de-euskadi-tienen-al­gun-conocimiento-de-euskera-en-2016/ not0014683_c.html [dostęp: 11 paździer­nika 2021].

Eustat, https://www.eustat.eus/estadisticas/ tema_159/opt_0/tipo_3/ti_poblacion/te­mas.html [dostęp: 14 lutego 2022].

Gizon (hasło), Diccionario etimológico vasco espanol, http://projetbabel.org/basque/dic­cionario.php?q=gizon [dostęp: 14 sierpnia 2021].

Guenetxea J., Joseba Sarrionandia Iur­retara bueltatu da lau hamarkada­ren ostean, https://anboto.org/iurreta/ 1619112033308-joseba-sarrionandia-iur­retara-bueltatu-da-lau-hamarkadaren-o­stean [dostęp: 22 września 2021].

Naiz.eus., M. Pena, Los hijos de inmigrantes y el euskara, 20 anos de camino, 18.12.2021, https://www.naiz.eus/eu/info/noti­cia/20211218/los-hijos-de-inmigrantes-y­-el-euskera-20-anos-de-camino [dostęp: 15 lutego 2022].

Sarrionandia J., Etxera itzuli, https://ar­miarma.eus/emailuak/izuen/izue40.htm [dostęp: 22 września 2021].