Człowieczeństwo u Indian E’nepá (Amazonia wenezuelska)

Tarzycjusz Buliński ID

Uniwersytet Gdański, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej

numer: 2, rok: 2021

https://doi.org/10.5281/zenodo.7430219

 

pdf

 

 

Humanity According to E’nepá Indians (Venezuelan Amazonia)

Abstract

The article presents the view of man and reality, experienced by E’nepá Indians living in the Venezuelan Amazonia. Basing on ethnographic field research and anthropological literature, the author describes the rules of the world, presents its types of beings, and the indigenous concept of a person.

Key words: E’nepá, Amazonia, humanity, person, world view, anthropology

Człowieczeństwo u Indian E’nepá (Amazonia wenezuelska)

Abstrakt

Artykuł przedstawia obraz człowieka i rzeczywistości, w którym żyje, doświadczany przez Indian E’nepá zamieszkujących Amazonię wenezuelską. Opierając się na etnograficznych badaniach terenowych i literaturze antropologicznej autor opisuje zasady rządzące światem, przedstawia rodzaje zasiedlających go bytów oraz tubylczą koncepcję osoby.

Słowa kluczowe: E’nepá, Amazonia, człowieczeństwo, osoba, obraz świata, antropologia

Bibliogafia

Buliński T., Ludzie, zwierzęta i inne byty w świecie Indian Amazonii. Wstęp do per­spektywizmu, w: A. Mica, P. Łuczeczko (red.), Ludzie i nie-ludzie. Perspektywa so­cjologiczno-antropologiczna, Wydawnictwo Orbis Exterior, Gdańsk 2011, s. 89–114.

Buliński T., School and Social Development among the E’nepá Indians from the Ve­nezuelan Amazon, „Ethnologia Polona” 2010–2011, nr 31–32, s. 221–238.

Buliński T., Pytanie Raula. Obraz dziec­ka w kulturze Indian E’nepá, „Problemy Wczesnej Edukacji” 2012, nr 3 (18), s. 49–59.

Buliński T., Rysowanie słów. Praktyki pisa­nia wśród Indian E’nepá (Amazonia we­nezuelska), „Teksty Drugie” 2015, nr 4, s. 48–69.

Buliński T., Szkoła jako sposób zdobywania dóbr (Indianie E’nepá, Amazonia wene­zuelska), „Etnografia Polska” 2016, t. 60, z. 1–2, s. 63–82.

Buliński T., Szkoła w amazońskiej puszczy. Formy i znaczenie edukacji w społeczno­ściach tubylczych na przykładzie Indian E’nepá z Wenezueli, Wydawnictwo Uni­wersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2018a.

Buliński T., Szkoła jako sposób budowania wspólnoty (Indianie E’nepá, Amazonia wenezuelska), „Etnografia Polski” 2018b, t. 62, z. 1–2, s. 25–40.

Buliński T. (ed.), Animism and Perspeciti­vism in the Study of Indigenous People, „Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświad­czenia” 2020, nr 6.

Buliński T., Kairski M., Élites aparentes. So­ciedades de tipo simple en el mundo con­temporáneo. Maestros y líderes de las or­ganizaciones indígenas entre los E’nepá y Matsigenka, „Estudios Latinoamerica­nos” 2007, nr 27, s. 101–138.

Buliński T., Kairski M. (red.), Sny, trofea, geny i zmarli. „Wojna” w społecznościach przedpaństwowych na przykładzie Amazo­nii – przegląd koncepcji antropologicznych, Wydawnictwo UAM, Poznań 2006.

Buliński T., Kairski M., Polskie badania an­tropologiczne w Amazonii, „Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia” 2017, nr 3, s. 7–17.

Buliński T., Kairski M., A Brief History of Amazonian Research in Polish Anthro­pology, „Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia” 2020, nr 6, s. 205–216.

Chyc P., Otro lado. An Inquiry into the Con­ceptual Topology of Animism among the Moré (Itene) of the Bolivian Amazonia, „Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświad­czenia” 2020, nr 6, s. 99–126.

Fausto C., O wrogach i oswojonych zwierzę­tach: wojna i szamanizm w Amazonii, w: T. Buliński, M. Kairski (red.), Sny, trofea, geny i zmarli. „Wojna” w społecznościach przedpaństwowych na przykładzie Amazo­nii – przegląd koncepcji antropologicznych, tłum. Ł. Krokoszyński, Wydawnictwo UAM, Poznań 2006, s. 353–402.

Fausto C., Feasting on People. Eating Ani­mals and Humans in Amazonia, „Cur­rent Anthropology” 2007, vol. 48, no. 4, s. 497–514.

Gow P., Of Mixed Blood: Kinship and Hi­story in Peruvian Amazonia, Clarendon Press, Oxford 1991.

Henley P., The Panare. Tradition and Chan­ge on the Amazonian Frontier, Yale Uni­versity Press, New Haven 1982.

Henley P., Los e’nepa, w: J. Lizot (ed.), Los aborígenes de Venezuela, vol. 3, Fundación La Salle, Instituto Caribe de Antropología y Sociología, Caracas 1988, s. 215–306.

Henley P., Panare, w: J. Wilbert (ed.), Encyc­lopedia of World Cultures 7: South Ame­rica, G. K. Hall, Boston (MA) 1994, s. 264–267.

Kairski M., In a World of “Reversed” Bo­dies: Persons, Non-persons, and People – How the E’nepá Indians Regard Otherness, „Ethnologia Polona” 2008–2009, nr 29– 30, s. 115–134.

Kairski M., Osoby wielorakie. O sposobach bycia w wieloświecie Indian E’nepá (Ama­zonia Wenezuelska), w: H. Chałasińska (red.), W kręgu problemów ekologii kultu­ry, Wydawnictwo Naukowe UAM, Po­znań 2011, s. 27–41.

Kairski M., O tubylczej ekonomii politycznej. Przypadek Indian E’nepá z Amazonii we­nezuelskiej, w: W. Dohnal, A. Posern-Zie­liński (red.), Antropologia i polityka. Szki­ce z badań nad kulturowymi wymiarami władzy, Komitet Nauk Etnologicznych PAN, Warszawa 2012, s. 203–222.

Kairski M., Fantazmaty w Amazonii, czyli o nie-oczywistych oczywistościach, „Sensus Historiae” 2015, nr 21 (4), s. 101–116.

Kairski M., La persona y su identidad en la Amazonía. Problemas básicos, „Estudios La­tinoamericanos” 2018, nr 38, s. 175–188.

Kairski M., Stoińska-Kairska I., Buliń­ski T., Genealogia E’nepá południowych, 2012 [maszynopis].

Krokoszyńska M., Robak zjada jaguara: proce­sy tworzenia relacji z perspektywy Amazonii zachodniej, „Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia” 2017, nr 3, s. 45–86.

Lima T. S., O dois e seu múltiplo: reflexoes sobre o perspectivismo em uma cosmologia tupi, „Mana” 1996, vol. 2, no. 2, s. 21–47.

Lima T. S., Um peixe olhou para mim. O povo Yudja e a perspectiva, Editora UNESP, Sao Paulo 2005.

Przytomska-La Civita A., La relación de depre­dación entre humanos y no-humanos en la ontología de los q’ero de la cordillera de Vil­canota, Perú, „Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia” 2020, nr 6, s. 127–153.

Rogalski F., Niespecyficzne duchy, przewrotne opowieści – budowanie wyobrażeń na te­mat osób nie-ludzkich w narracjach ludu Arabela (Amazonia peruwiańska), „Etno­grafia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia” 2017, nr 3, s. 87–118.

Rogalski F., Everyday Enacting of Agents thro­ugh Bodily Simulation, Voicing, and Familia­rization of Artifacts among the Arabela (Peru­vian Amazonia), „Etnografia. Praktyki, Teo­rie, Doświadczenia” 2020, nr 6, s. 67–98.

Seeger A., da Matta R., Viveiros de Castro E., A construçao da pessoa nas sociedades indígenas brasileiras, w: J.P. de Oliveira Filho (org.), Sociedades indígenas e indige­nismo no Brasil, Marco Zero/UFRJ, Rio de Janeiro 1987.

Świerk K., Perspectivismo, amor y cigarras: Sentimientos, transformaciones y ethos en el cuento de Jerinti, del folclore Matsigen­ka, „Estudios Latinoamericanos” 2007, nr 27, s. 139–177.

Vilaça A. M. N., Making Kin out of Others in Amazonia, „Journal Of The Royal An­thropological Institute” 2002, vol. 8, no. 2, s. 347–365.

Vilaça A. M. N., Chronically Unstable Bodies: Reflections on Amazonian Corporalities, „Journal Of The Royal Anthropological Institute” 2005, vol. 11, no. 3, s. 445–464.

Viveiros de Castro E., Images of Nature and Society in Amazonian Ethnology, „Annual Review of Anthropology” 1996, vol. 25, s. 179–200.

Viveiros de Castro E., Cosmological Deixis and Amerindian Perspectivism, „Jour­nal Of The Royal Anthropological In­stitute” 1998, vol. 4, no. 3, s. 469–488 [przekład polski: Viveiros de Castro E., Kosmologiczna deixis oraz perspektywizm indiański, „Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia” 2017, nr 3, s. 235–258, przeł. M. Filip, K. Chlewińska]

Viveiros de Castro E., GUT Feelings About Amazonia: Potential Affinity and the Con­struction of Sociality w: L. Rival, N. Whi­tehead (eds.), Beyond the Visible and the Material: the Amerindianization of Society in the Work of Peter Riviere, Oxford Uni­versity Press, Oxford 2001, s. 19–43.