Wzajemne warunkowanie cnót intelektualnych i moralnych w Summie teologii św. Tomasza z Akwinu (Ia-IIae, q. 58, a. 4-5)

Michał Mrozek OP ID

Instytut Tomistyczny w Warszawie

numer: 1, rok: 2021

https://doi.org/10.5281/zenodo.5502032

 

pdf

 

Mutual Conditioning of Intellectual and Moral Virtues in the Summa of Theology of St. Thomas Aquinas (Ia-IIae, q. 58, a. 4-5)

Abstract

The aim of the article is to present the mutual relations between intellectual and moral virtues. Following Aristotle, Aquinas enumerates among the intellectual virtues wisdom, understanding (Latin intellectus), and knowledge as well as, at the level of praxis, prudence and art (Greek techne). Justice, fortitude and temperance belong to moral virtues. In the Summa of Theology, Aquinas asks about reciprocal dependence of these two types of virtues (Ia-IIae, q. 58, a. 4-5).
First, St. Thomas describes the close dependence of moral virtues on prudence and the virtue of understanding (q. 58, a. 4). Moral virtues, on the other hand, can function independently of the other intellectual virtues. In the following article (q. 58, a. 5), Aquinas shows why the virtue of prudence depends on moral virtues. In order to act properly, prudence requires not only knowledge, but also moral virtues, since they secure the principles of a specific action. Lack of control over emotions can disrupt cognitive processes in a specific situation. The other intellectual virtues are independent of the moral virtues.
One may conclude that there is independence of knowledge or technology and morality, and at the same time the two-sided dependence of prudence and moral virtues. A key element in being prudent on an individual as well as a social level is moral maturity. Solutions developed by experts in the domain of particular fields of knowledge or scientific procedures are not sufficient for a comprehensive assessment of what is prudent.

Key words: Aquinas, St. Thomas, Summa of Theology, Aristotle, Nicomachean Ethics, virtue, moral virtue, intellectual virtue, habitus


Wzajemne warunkowanie cnót intelektualnych i moralnych w Summie teologii św. Tomasza z Akwinu (Ia-IIae, q. 58, a. 4-5)

Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie wzajemnych relacji między cnotami intelektualnymi i moralnymi w ujęciu św. Tomasza z Akwinu. Do cnót intelektualnych Akwinata zalicza za Arystotelesem mądrość, pojmowanie (łac. intellectus), wiedzę, a ponadto w wymiarze praktycznym roztropność i sztukę (gr. techne), natomiast do cnót moralnych sprawiedliwość, męstwo i umiarkowanie.
W Summie Teologii Akwinata zastanawia się nad ścisłym rodzajem zależności jednych cnót względem drugich (Ia-IIae, q. 58, a. 4-5). Najpierw św. Tomasz opisuje ścisłą zależność cnót moralnych od roztropności i cnoty pojmowania (q. 58, a. 4). Cnoty moralne mogą natomiast funkcjonować niezależnie od pozostałych cnót intelektualnych. W kolejnym artykule (q. 58, a. 5) Akwinata wykazuje dlaczego cnota roztropności zależy od cnót moralnych. Roztropność potrzebuje do właściwego działania nie tylko wiedzy, ale także cnót moralnych, ponieważ stoją one na straży zasad szczegółowych dotyczących konkretnego działania. Brak panowania nad emocjami może zaburzać procesy poznawcze w konkretnej sytuacji. Pozostałe cnoty intelektualne są niezależne od cnót moralnych.
Analizy Tomasza pokazują niezależność wiedzy czy technologii i moralności, a jednocześnie dwustronną zależność roztropności i cnót moralnych. Kluczowym elementem zachowania roztropności tak na poziomie indywidualnym jak społecznym jest moralna dojrzałość. Rozwiązania wypracowane przez ekspertów w domenie poszczególnych dziedzin wiedzy czy naukowych procedur nie są wystarczające do całościowej oceny tego, co roztropne.

Słowa kluczowe: św. Tomasz, Akwinata, Summa teologii, Arystoteles, Etyka Nikomachejska, cnota, cnota moralna, cnota intelektualna, habitus


Bibliogafia

Teksty źródłowe

 

Arystoteles, Etyka Nikomachejska, tłum. D. Gromska, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 5, PWN, Warszawa 2002, s. 77–300.

Platon, Gorgiasz, w: Dialogi, tłum. W. Witwicki, Wydawnictwo Antyk, Kęty 1999, t. 1, s. 339–452.

Tomasz z Akwinu, św., Sententia libri ethicorum, Vol. 1, Praefatio - Libri I-III, cura et studio Fratrum Praedicatorum (Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P.M. edita, t. 47/1), Editio Leonina, Rzym 1969.

Tomasz z Akwinu, św., Sententia libri ethicorum, Sententia libri ethicorum. Vol. 2, Libri IV-X - Indices cura et studio Fratrum Praedicatorum (Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P.M. edita, t. 47/2), Editio Leonina, Rzym 1969.

Tomasz z Akwinu, św., In decem libros Ethicorum Aristotelis ad Nicomachum expositio, Marietti, Turyn 1964.

Tomasz z Akwinu, św., In duodecim libros Metaphysicorum Aristotelis expositio, Marietti, Turyn 1950.

Tomasz z Akwinu, św., Summa Theologiae, Opera omnia iussu impensaque Leonis XIII P.M. edita, t. 4-11, Editio Leonina, Rzym 1888–1906.

Tomasz z Akwinu, św., Traktat o cnotach. Summa teologii I-II, 49-67, tłum. W. Galewicz, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2006.

Tomasz z Akwinu, św., Traktat o człowieku. Summa Teologii 1, 75-89, tłum. S. Swieżawski, Wydawnictwo Antyk, Kęty 1998.

Tomasz z Akwinu, św., Traktat o prawie. Summa teologii I-II, q. 90-97, tłum. W. Galewicz, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2014.

 

Opracowania

 

A History of Habit: From Aristotle to Bourdieu, red. T. Sparrow, A. Hutchinson, Lexington Books, New York 2013.

Darge R., ,,‘As One Is Disposed, So the Goal Appears to Him’: On the Function of Moral Habits (habitus) According to Thomas Aquinas”, w: The Ontology, Psychology and Axiology of Habits (Habitus) in Medieval Philosophy, red. N. Faucher, M. Roques, Springer 2019, s. 143–165.

Dembiński P., Beretta S., Kryzys ekonomiczny i kryzys wartości, tłum. Ł. Komuda, Wydawnictwo M, Kraków 2014.

Dines G., Pornoland. Jak skradziono naszą seksualność, tłum. K. Dajksler, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 2012.

Goleman D., Inteligencja emocjonalna, tłum. A. Jankowski, Media Rodzina of Poznań, Poznań 1997.

Korolec J. B., Wolność, cnota, praxis, wybór i oprac. M. Olszewski, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2006.

Mrozek M., OP., Główne znaczenia słowa sapientia w moralnej części Summy Teologii św. Tomasza z Akwinu, ,,Przegląd Tomistyczny” 2019, nr 25, s. 107–139.

Nederman C. J., Nature, Ethics, and the Doctrine of Habitus: Aristotelian Moral Psychology in the Twelfth Century, ,,Traditio” 45 (1989–1990), s. 87–110.

Pinckaers S., Źródła moralności chrześcijańskiej. Jej metoda, treść, historia, tłum. A. Kuryś, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 1994.

Swieżawski S., „Wstęp do kwestii 79”, w: Św. Tomasz z Akwinu, Traktat o człowieku. Summa Teologii 1, 75-89, Wydawnictwo Antyk, Kęty 1998, s. 259–279.

The Ontology, Psychology and Axiology of Habits (Habitus) in Medieval Philosophy, red. N. Faucher, M. Roques, Springer, [s.l.] 2019.

Zimbardo Ph. G., Coulombe N. S., Gdzie ci mężczyźni, tłum. M. Guzowska, PWN, Warszawa 2015.


Artykuły z numeru wiosna/lato 2021 [nr 1(8)/2021]

Elżbieta Mikiciuk OPs

Contemplare et contemplata aliis tradere, czyli duchowość dominikańska

Elżbieta Mikiciuk OPs
Contemplare et contemplata aliis tradere, czyli duchowość dominikańska


Filary duchowości dominikańskiej to: życie wspólne, modlitwa, studium i głoszenie. Wstęp stanowi zwięzłe omówienie charakteru powołania Zakonu Kaznodziejskiego, które wyraża się w dewizie Contemplare et contemplata aliis tradere. Duchowość dominikańska wyrasta ze współczucia i pragnienia zbawienia każdego człowieka, stąd dążenie do poznania prawdy o Bogu i świecie oraz troska o odpowiedzialne głoszenie słowa.

Czytaj więcej...

Piotr Sikora

Nic specjalnego. Mistrz Eckhart i człowiek, który nie ma czasu

Nic specjalnego. Mistrz Eckhart i człowiek, który nie ma czasu

 

Tekst przedstawia współczesne odczytanie Eckhartiańskiej wizji ludzkiego rozpoznania relacji z ostateczną rzeczywistością – w której nie liczy się „nic specjalnego” – żadne wyróżnione odcinki czasu, akty i doświadczenia religijne, lecz holistyczne przeżywanie pełni życia – dziejącego się zawsze teraz (czyli nic specjalnego).

Czytaj więcej...

Tomasz Gałuszka OP

Teologia zachwytu według św. Tomasza z Akwinu

Tomasz Gałuszka OP
Teologia zachwytu według św. Tomasza z Akwinu


Przedmiotem prezentowanego tekstu, będącego fragmentem monografii, jest zagadnienie uroku (powab) i zachwytu w twórczości św. Tomasz z Akwinu. Powab jest sposobem przyciągania obserwatora i zachętą do relacji. Zachwyt zaś jest spontaniczną odpowiedzią człowieka na doświadczenie piękna oraz ukierunkowaniem intelektu i woli ku przedmiotu. Akwinata w swojej późnej twórczości (po 1269 r.) wprowadził kategorię powabu i zachwytu jako wyjaśnienie z jednej strony działania Boga, który pociąga pięknem i z drugiej strony reakcji człowieka, który w wolności odpowiada na odkryte piękno.

Czytaj więcej...

Grzegorz Chrzanowski OP

Teologia mistyczna o. Joachima Badeniego

Grzegorz Chrzanowski OP
Teologia mistyczna o. Joachima Badeniego


Celem artykułu jest rekonstrukcja teologii mistycznej o. Joachima Badeniego OP. Teologia mistyczna jest tu rozumiana jako interpretacja doświadczenia mistycznego. Cechą charakterystyczną kaznodziejstwa i pisarstwa Badeniego był styl intuicyjno-obrazowy. Dlatego metoda przyjęta w artykule polega na wydobywaniu z dzieł omawianego autora ważnych tematów lub obrazów, za pomocą których o. Badeni interpretował swoje doświadczenie, rozwijania ich znaczenia i przedstawienia na tle współczesnych analiz doświadczenia religijnego i mistyki w ramach filozofii religii. Pojęcia te to przede wszystkim „urok Boga” i „wiara jako wyjście”. Dodatkowo omówione zostanie zestawienie chrześcijańskiego i buddyjskiego doświadczenia religijnego oraz znaczenie humoru w duchowości dominikanina.

Czytaj więcej...

Hieronim Kaczmarek OP

Troska świeckich o Kościół. Inspiracje i pouczenia św. Katarzyny ze Sieny

Hieronim Kaczmarek OP
Troska świeckich o Kościół. Inspiracje i pouczenia św. Katarzyny ze Sieny


Święta Katarzyna ze Sieny (Caterina Benincasa) jest jedyną świecką osobą, której nadano tytuł doktora Kościoła. Żyła w XIV wieku – był to czas dominacji katolicyzmu w Europie oraz silnych związków między Kościołem rzymskokatolickim i państwami. Zarazem był to czas niewoli awiniońskiej, wielkiej schizmy zachodniej i epidemii dżumy, zwanej czarną śmiercią. W niniejszym artykule przedstawiono życie Katarzyny ze szczególnym uwzględnieniem jej troski o dobro Kościoła. Swoją do niego miłość wyraziła przede wszystkim poprzez modlitwę, działalność charytatywną oraz zabieganie o pojednanie zwaśnionych rodów i miast. Motywację i energię do działania czerpała z głębokiej wiary w Jezusa Chrystusa. Jej duchowość cechowało umiłowanie prawdy i wolności. Katarzyna zgromadziła wokół siebie grono przyjaciół, którzy po jej śmierci kontynuowali ich wcześniejszą działalność. Teksty dominikańskiej tercjarki zawierają treści dotyczące Kościoła, ale nie można ich traktować jako źródła zmian instytucjonalnych w Kościele. Życie Katarzyny jest cennym przykładem zaangażowania świeckich w odnowę Kościoła. Nie jest to gotowa recepta, ale może być wartościową inspiracją do rozwiązywania współczesnych problemów.

Czytaj więcej...

Michał Mrozek OP

Wzajemne warunkowanie cnót intelektualnych i moralnych w Summie teologii św. Tomasza z Akwinu (Ia-IIae, q. 58, a. 4-5)

Michał Mrozek OP
Wzajemne warunkowanie cnót intelektualnych i moralnych w Summie teologii św. Tomasza z Akwinu (Ia-IIae, q. 58, a. 4-5)
 

Celem artykułu jest przedstawienie wzajemnych relacji między cnotami intelektualnymi i moralnymi w ujęciu św. Tomasza z Akwinu. Do cnót intelektualnych Akwinata zalicza za Arystotelesem mądrość, pojmowanie (łac. intellectus), wiedzę, a ponadto w wymiarze praktycznym roztropność i sztukę (gr. techne), natomiast do cnót moralnych sprawiedliwość, męstwo i umiarkowanie. W Summie Teologii Akwinata zastanawia się nad ścisłym rodzajem zależności jednych cnót względem drugich (Ia-IIae, q. 58, a. 4-5). Najpierw św. Tomasz opisuje ścisłą zależność cnót moralnych od roztropności i cnoty pojmowania (q. 58, a. 4). Cnoty moralne mogą natomiast funkcjonować niezależnie od pozostałych cnót intelektualnych. W kolejnym artykule (q. 58, a. 5) Akwinata wykazuje dlaczego cnota roztropności zależy od cnót moralnych. Roztropność potrzebuje do właściwego działania nie tylko wiedzy, ale także cnót moralnych, ponieważ stoją one na straży zasad szczegółowych dotyczących konkretnego działania. Brak panowania nad emocjami może zaburzać procesy poznawcze w konkretnej sytuacji. Pozostałe cnoty intelektualne są niezależne od cnót moralnych. Analizy Tomasza pokazują niezależność wiedzy czy technologii i moralności, a jednocześnie dwustronną zależność roztropności i cnót moralnych. Kluczowym elementem zachowania roztropności tak na poziomie indywidualnym jak społecznym jest moralna dojrzałość. Rozwiązania wypracowane przez ekspertów w domenie poszczególnych dziedzin wiedzy czy naukowych procedur nie są wystarczające do całościowej oceny tego, co roztropne.

Czytaj więcej...

Piotr Frey OP

Jedyny uczony z przydomkiem „Wielki”. Albert Wielki a relacje między wiarą i nauką

Piotr Frey OP
Jedyny uczony z przydomkiem „Wielki”. Albert Wielki a relacje między wiarą i nauką


Tematem artykułu jest myśl Alberta Wielkiego, jednej z najważniejszych postaci historii filozofii w kwestii relacji między wiarą a rozumem. Pierwsza część pracy poświęcona została jego biografii i pośmiertnej legendzie o jego wielkości. W drugiej części przedstawiono filozoficzne wysiłki Alberta, mające na celu umożliwienie swobodnego rozwoju nauk świeckich, mianowicie, przyswojenie Arystotelesa z jego arabskimi i żydowskimi komentatorami na Zachodzie oraz wprowadzenie rozróżnienia między dziedziną filozofii a teologii. Trzecia część odnosi się do praktyki naukowej Alberta: rozumienia nauki, metody, motywacji oraz przykładów jego praktyk naukowych. Na zakończenie spróbuję pokazać, czego dzisiaj może nas nauczyć postawa Alberta Wielkiego.

Czytaj więcej...

Paweł Horodecki

Próba szkicu ,,filozofii przypadku” Michała Hellera

Paweł Horodecki
Próba szkicu ,,filozofii przypadku” Michała Hellera

W niniejszym omówieniu prezentujemy wybrane wątki Filozofii przypadku Michała Hellera. Szczególnie interesują nas ewolucja historyczna pojęcia przypadku oraz perspektywa fizyczna, w której przypadek – jakkolwiek byśmy go nie rozumieli – jest częścią struktury praw rządzących Naturą.

Czytaj więcej...

Bibliografia prac profesora Michała Hellera (wybór)

opracowała Maria Urbańska-Bożek

Bibliografia prac profesora Michała Hellera (wybór)

opracowała Maria Urbańska-Bożek

Czytaj więcej...

Jerzy Prokopiuk

Słabość i moc myślenia (część 2)

Jerzy Prokopiuk
Słabość i moc myślenia (część 2)

Czytaj więcej...

Walentina Dianova

Kwestia polska w ujęciu intelektualistów rosyjskich XIX i początku XX wieku

Walentina Dianova
Kwestia polska w ujęciu intelektualistów rosyjskich XIX i początku XX wieku

Czytaj więcej...

Michał Wróblewski

Zwięzła podróż do źródeł „gruntu”

[recenzja: Bernard McGinn, Mistyczna myśl Mistrza Eckharta: człowieka, przed którym Bóg niczego nie skrył, tłum. Sebastian Szymański, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009]

Michał Wróblewski
Zwięzła podróż do źródeł „gruntu”

recenzja: Bernard McGinn, Mistyczna myśl Mistrza Eckharta: człowieka, przed którym Bóg niczego nie skrył, tłum. Sebastian Szymański, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009

Czytaj więcej...

Maria Urbańska-Bożek

„Na prawo most, na lewo most, a dołem Wisła płynie…”, czyli o życiu „nad płaską kałużą”

[recenzja: Jacek Breczko, W poszukiwaniu lewego brzegu (szkice z filozofii polskiej XX wieku)]

Maria Urbańska-Bożek
„Na prawo most, na lewo most, a dołem Wisła płynie…”, czyli o życiu „nad płaską kałużą”

recenzja: Jacek Breczko, W poszukiwaniu lewego brzegu (szkice z filozofii polskiej XX wieku)

Czytaj więcej...

Małgorzata Obrycka

III Sympozjum Metodologiczno-Problemowe pod tytułem Badania naukowe w epoce postprawdy

Małgorzata Obrycka
III Sympozjum Metodologiczno-Problemowe pod tytułem Badania naukowe w epoce postprawdy

Czytaj więcej...