Kalofania w bizantyńskim i łacińskim zwierciadle

bp Michał Janocha ID
Uniwersytet Warszawski, Wydział Artes Liberales

https://doi.org/10.26881/kg.2022.2.01

 

numer: 2, rok: 2022

 

Calophania in Byzantine and Latin Mirror

Abstract

The term calophania – revelation of beauty – is used in the title of the article in regard to the theology of beauty in the Christian tradition of East and West in the comparative perspective. Beginning with idea of beauty in Ancient Greece as well as in the Bible the author sketches the development of the theology of beauty in patristics and follows its different ways in Byzantine and Latin tradition.

Key words: beauty, theology of beauty, aesthetics, Byzance, epiphany, liturgy

---

Kalofania w bizantyńskim i łacińskim zwierciadle

Abstrakt

Użyty w tytule artykułu termin kalofania, czyli objawienie piękna, zostaje odniesiony do teologii piękna w tradycji chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu, ujętych w perspektywie porównawczej. Wychodząc od hellenistycznej koncepcji piękna oraz kategorii piękna w Biblii, wskazuje rozwój teologii piękna w myśli patrystycznej i śledzi odmienne drogi w tradycji bizantyńskiej na Wschodzie oraz łacińskiej na Zachodzie.

Słowa kluczowe: piękno, teologia piękna, estetyka, Bizancjum, epifania, liturgia

---

Bibliogafia

1.      Аверинцев С.  С., Византия и Русь. Два типа духовности, „Новый мир” 1988, nr 9, s. 227–239.

2.      Beckwith J., Byzantine aesthetics, „Apollo” 1963, nr 78, s. 157–162.

3.      Bułgakow S., Ikona i kult ikony. Zarys dogmatyczny, tłum. H. Paprocki, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz  2002.

4.      Бычков В. В., 2000 лет християнской культуры sub specie aesthetica, t. 1, Раннее христианство. Византия, Москва–Санкт-Петербург 1999.

5.      Бычков В. В., Византийская эстетика. Теоретические проблемы, Москва 1977.

6.      Byckov V. V., Plotins Theorie des Schönen als eine der Quellen der byzantinischen Ästhetik, „Zeitschrift für Ästhetik und Allgemeine Kunstwissenschaft” 28, 1983, nr 1, s. 22–34.

7.      Chmiel J., „Kształt miłości”. Piękno i dobro w tekstach biblijnych, w: Piękno materialne. Piękno duchowe, red. Anna Tomecka-Mirek, Archidiecezjalne Wydawawnictwo Łódzkie, Łódź 2004, s. 55–60.

8.      Czerski J., Boska liturgia św. Jana Chryzostoma. Wprowadzenie liturgiczno-biblijne do liturgii eucharystycznej Kościoła Wschodniego, WTUO, Opole 1998.

9.      Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst grecki, łaciński, polski, t. 1, opr. ks. A. Baron, ks. H. Pietras, Wydawnictwo WAM–Księża Jezuici, Kraków 2002.

10.  Dostojewski F., Bracia Karamazow, tłum. A. Wat, PIW, Warszawa 1978.

11.  Eco U., Historia brzydoty, tłum. K. Raźniewska, T. Żuchowski i in., Rebis, Poznań 2007.

12.  Eco U., Historia piękna, tłum. A. Kuciak, Rebis, Poznań 2005.

13.  Eco U., Sztuka i piękno w średniowieczu, tłum. M. Olszewski i M. Zabłocka, ZNAK, Kraków 1994.

14.  Evdokimov P., Sztuka ikony. Teologia piękna, tłum. M. Żurowska, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 1999.

15.  Filokalia. Teksty o modlitwie serca, tłum. i opr. ks. J. Naumowicz, Wydawnictwo Benedyktynów–Wydawnictwo „M”, Tyniec–Kraków 1998.

16.  Florenski P., Ikonostas i inne szkice, tłum. Z. Podgórzec, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1981.

17.  Francesco Papa, La mia idea di arte, a cura di T.Lupi, Vaticano–Milano 2015.

18.  Gałuszka T., Piękny Bóg, piękny Człowiek.  Zło z perspektywy teologii piękna Tomasza z Akwinu, „W drodze”, Poznań 2021.

19.  Historia doktryn artystycznych. Wybór tekstów, t. 2: Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce. 1500–1600, red. J. Białostocki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985.

20.  Hryniewicz W., Chrystus zmartwychwstał. Motywy paschalne w pismach metropolity Iłłariona (XI w.), Wydawnictwo Verbinum, Warszawa 1995.

21.  Hryniewicz W., Piękno i zbawienie. Kilka refleksji nad eschatologią ikony, w: Obraz i Kult, red. M. U. Mazurczak, J. Patyra, Wydawnictwo KUL, Lublin 2002, s. 55–63.

22.  Hryniewicz W., Staroruska teologia paschalna w świetle pism św. Cyryla Turowskiego, Verbum Wydawawnictwo Księży Werbistów, Warszawa 1993.

23.  Jan Paweł II, List do artystów, Watykan 1999.

24.  Jan Paweł II, Przemówienie o Cyprianie Norwidzie w 180. rocznicę urodzin poety, w: K. Wojtyła, Poezje. Dramaty. Szkice, wybór i układ M. Skwarnicki, J. Turowicz, wstęp M. Skwarnicki, oprac. J. Okoń, ZNAK, Kraków 2004.

25.  Janocha M., ’Cóż wiesz o pięknem?’ Pytanie o chrześcijańską teologię piękna, w: Piękno w sacrum, red. M. Dolistowska, ks. R. Kimsza, Wydawnictwo BUK, Białystok 2017, s. 39–48.

26.  Janocha M., Ars longa – ars aeterna. O dwóch koncepcjach czasu w kulturze i sztuce europejskiej Zachodu i Wschodu, w: Ars longa. Prace dedykowane pamięci profesora Jana Białostockiego, red. M. Poprzęcka, Arx Regia, Warszawa 1999, s. 151–168.

27.  Janocha M., Ikonoklazm wczoraj i dziś, w: Obraz między kultem a lękiem, red. A. Zięba, M. Poprzęcka, Kncelaria Adwokacka Tomasz Konopczyński, Gdynia 2015, s. 15–35. 

28.  Janocha M., Kultura a zbawienie świata, w: Trwać oznacza ocalić dobro i piękno. Pamięci księdza Janusza St. Pasierba w 15. rocznicę śmierci, red. M. Wilczek, T. Tomasik, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2008, s. 132–141.

29.  Janocha M., L’image et le culte dans le nouveau „Catéchisme de l’Eglise Catholique”, w: Obraz i Kult, red. M. U. Mazurczak, J. Patyra, Wydawnictwo KUL, Lublin 2002, s. 55–63.

30.  Janocha M., Sacrum verkitschen, „Przegląd Powszechny”, 5, 2008, nr 5, s. 11–19.

31.  Janocha M., Słowo a obraz. Źródła literackie do dziejów estetyki i sztuki bizantyńskiej, „Series Byzantina” II, 2004, s. 21–42.

32.  Janocha M., Teologia piękna w Kościele Wschodnim, w: Piękno materialne. Piękno duchowe, red. Anna Tomecka-Mirek, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2004,  s. 175–188.

33.  Janocha M., Ukraińskie i białoruskie ikony świąteczne w dawnej Rzeczypospolitej. Problem kanonu, Neriton, Warszawa 2001.

34.  Jaroszyński P., Spór o piękno, Fonopol, Poznań 1992.

35.  Jazykowa I., Świat ikony, tłum. H. Paprocki, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 1998.

36.  Kiereś H., Spór o sztukę, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1996.

37.  Kobielus S., Zasady estetyki bizantyjskiej sformułowane na podstawie opisów świątyń z IV, V, VI i IX wieku, w: Oblicza Wschodu w kulturze polskiej, red. G. Kotlarski, M. Figura, Wydawnictwo Poznańskie Poznań 1999, s. 453–465.

38.  Kroniki staroruskie, opr. F. Sielicki, tłum. E. Goranin, F. Sielicki, H. Suszko, PIW, Warszawa 1987.

39.  Kuffel J., Źródło patrystyczne idei piękna Rusi Moskiewskiej, w: Piękno materialne. Piękno duchowe, red. Anna Tomecka-Mirek, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2004, s. 309–318.

40.  Liturgie Kościoła prawosławnego, tłum. H. Paprocki, z serii: Biblioteka Ojców Kościoła, nr 20, red. ks. J. Naumowicz, Wydawnictwo „M”, Kraków 2003.

41.  Łosski W., Teologia mistyczna Kościoła Wschodniego, tłum. M. Sczaniecka, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1989.

42.  Maguire H., Truth and Convention in Byzantine Description of Works of Art, „Dumbarton Oaks Papers” 1974, nr 28, s. 113–140.

43.  Martini C. M., Quale bellezza salvera il mondo? Lettera pastorale per l'anno 1999–2000, Milano 1999.

44.  Mathew G., Byzantine Aesthetics, London 1963.

45.  Meyendorff J., Teologia bizantyjska, tłum. J. Prokopiuk, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1984.

46.  Michelis P. A., Esthétique de l'art byzantin, Paris 1959.

47.  Nadolski B., Kalonika liturgiczna, w: Piękno materialne. Piękno duchowe, red. A. Tomecka-Mirek, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2004, s. 477–488.

48.  Олсуфев Д., Схема византийских основ теории творчества, Москва [b.r.w.].

49.  Paulus Silentiarius, Opis św. Zofii, w: Historia doktryn artystycznych. Wybór tekstów, t. 1: Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od starożytności do 1500, red. J. Białostocki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988, s. 192–198.

50.  Pieśń o katedrze w Edessie, w: Muza chrześcijańska, tłum. W. Appel i in., wstęp i oprac. ks. M. Starowieyski, t. 1, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1985, s. 291–293.

51.  Poupard P., Piękno drogą do wiary, „Pastores” 2002, nr 17(4), s. 43.

52.  Prokop z Cezarei, O budowlach, w: Historia doktryn artystycznych. Wybór tekstów, t. 1, Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od starożytności do 1500, red. J. Białostocki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988, s. 187–192.

53.  Ratzinger J., Duch liturgii, tłum. E. Pieciul, Wydawnictwo AA, Poznań 2002, s. 121.

54.  Ratzinger J., Nowa pieśń dla Pana. Wiara w Chrystusa a liturgia dzisiaj, tłum. J. Zychowicz, ZNAK, Kraków 2005.

55.  Ravasi G., Piękno Biblii, tłum. B. Żurowska, Salwator, Kraków 2006.

56.  Smorąg- Różycka M., O pięknie i sztuce w najstarszych przekazach pisanych Rusi Kijowskiej w świetle tradycji bizantyńskich ekphraseis, w: Ars Graeca – Ars Latina. Studia dedykowane Profesor Annie Różyckiej Bryzek, red. W. Bałus i in., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000, s. 99–114.

57.  Starowieyski M., ks., Khalil Gibran i jego „Prorok”. Z antologią tekstów, Wydawnictwo „Petrus”, Kraków 2016.

58.  Stróżewski W., Wokół piękna. Szkice z estetyki, Universitas, Kraków 2002.

59.  Tatarkiewicz W., Dzieje sześciu pojęć, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975.

60.  Tatarkiewicz W., Historia estetyki, t. 2,: Estetyka średniowieczna, „Arkady”, Warszawa 1989.

61.  Urs von Balthasar H., Chwała. Estetyka teologiczna, t. 1: Kontemplacja postaci, tłum. E. Marszał, J. Zakrzewski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.

62.  Uspienski L., Teologia ikony, tłum. M. Żurowska, „W drodze”, Poznań 1993.

---