Piękny Syn. Zarys estetyki teologicznej Tomasza z Akwinu

 

Tomasz Gałuszka OP ID
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

https://doi.org/10.26881/kg.2022.2.02

 

numer: 2, rok: 2022

 

 pdf

 

 

Beautiful Son. Outline of the Theological Aesthetics of Thomas Aquinas

Abstract

The article deals with the issue of the theological aesthetics of St. Thomas Aquinas. The author presents, from a Trinitological and Christological perspective, two definitions of beauty formulated by Aquinas: the first so-called subjective, in which the roles of observer, perception, and experience are crucial; the second so-called objective, in which three categories are discussed: integritas (fullness), proportio (harmony, consonance), claritas (splendor).

Key words: Thomas Aquinas, theological aesthetics, trinitology, beauty


Piękny Syn. Zarys estetyki teologicznej Tomasza z Akwinu

Abstrakt

Artykuł dotyczy zagadnienia estetyki teologicznej św. Tomasza z Akwinu. Autor przedstawia z perspektywy trynitologicznej i chrystologicznej dwie definicje piękna sformułowane przez Akwinatę: pierwsza tzw. subiektywna, w której kluczowe są role obserwatora, percepcji oraz doświadczenia; druga tzw. obiektywna, w której omówione zostały trzy kategorie: integritas (pełnia), proportio (harmonia, współbrzmienie), claritas (blask).

Słowa kluczowe: Tomasz z Akwinu, estetyka teologiczna, trynitologia, piękno


Bibliogafia

Źródła

1.       Aleksander z Hales, Summa theologica seu sic ab origine dicta Summa fratris Alexandri, Grottaferrata 1948, 1980 (Editiones Colegii Bonaventurae ad Claras Aquas).

2.       Augustyn, O Trójcy Świętej, tłum. M. Stokowska, ZNAK, Kraków 1996.

3.       Hilary z Poitiers, O Trójcy Świętej, tłum. E. Stanula, Warszawa 2005 (Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, t. 64).

4.       Tomasz z Akwinu, Scriptum super Sententiis magistri Petri Lombardi (Lib. I–II), t. 1–2. ed. P. Mandonnet, Parisiis 1929.

5.       ____ Scriptum super Sententiis magistri Petri Lombardi (Lib. III–IV, d. 1–22), t. 3–4. ed. M. F. Moos, Paris 1933, 1947.

6.       ____Super librum Dionysii De divinis nominibus, w: Opuscula omnia, t. 2, opr. P. Mandonnet, Paris 1927, s. 220–654.

7.       ____ Sententia libri De anima, Editio Leonina, t. 45, Romae 1984 [Komentarz do „O duszy” Arystotelesa, tłum. M. Beściak, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2018].

8.       ____ Quaestiones disputatae De veritate, Editio Leonina, t. 22/1–3, Romae 1972–1976 [Kwestie dyskutowane O prawdzie, tłum. A. Aduszkiewicz, L. Kuczyński, J. Ruszczyński, t. 1–2, ANTYK, Kęty 1998].

9.       ____ Sententia libri Ethicorum, Editio Leonina, t. 47/1–2, Romae 1969.

10.   ____ Expositio super Isaiam ad litteram, Editio Leonina, t. 26, Romae 1965.

11.   ____ Summa contra Gentiles, Editio Leonina t. 13-15, Romae 1918–1926–1930 [Prawdy wiary chrześcijańskiej w dyskusji z poganami, innowiercami i błądzącymi, tłum. Z. Włodek, W. Zega, t. 1–3, „W drodze”, Poznań 2003–2011].

12.   ____ Summae theologiae, Pars prima, Editio Leonina t. 4-5, Romae 1888–1889 [Suma teologiczna, tłum. P. Bełch, t. 1–8, Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”, Londyn 1975–1981; Traktat o Bogu, tłum. G. Kurylewicz, Z. Nerczuk, M. Olszewski, ZNAK, Kraków 1999; Traktat o człowieku, tłum. i opr. S. Swieżawski, ANTYK, Kęty 1998].

13.   ____ Summae theologiae, Pars prima secundae, Editio Leonina t. 6–7, Romae 1891–1892 [Suma teologiczna, tłum. F. Bednarski, R, Kostecki, t. 9–14, Londyn 1963–1973].

14.   ____ Summae theologiae, Pars secunda secundae, Editio Leonina t. 8-10, Romae 1895–1897–1899 [Suma teologiczna, tłum. P. Bełch, F. Bednarski, A. Głażewski, t. 15–23, Londyn 1966–1982].

15.   ____ Summae theologiae, Pars tertia, Editio Leonina t. 11-12, Romae 1903-1906 [Suma teologiczna, tłum. S. Piotrowicz, R. Kostecki, t. 24–29, Londyn 1966–1982].

16.   ____ Compendium theologiae seu Brevis compilatio theologiae ad fratrem Raynaldum, Editio Leonina t. 42, Roma 1979, s. 5–191 [Streszczenie teologii, tłum. J. Salij, w: Dzieła wybrane, tłum. i opr. J. Salij, „W drodze”, Poznań 1984, s. 11131].

17.   ____ In psalmos Davidis expositio, [Opera Omnia, t. 14] Parmae 1863, p. 148–312.

18.   ____ Expositio super Iob ad litteram, Editio Leonina, t. 28, Romae 1974.

19.   ____ Super Evangelium S. Ioannis lectura, Typografia Pontificia Petri Marietti, Taurini-Romae 1952 [Komentarz do Ewangelii wg św. Jana, tłum. T. Bartoś, ANTYK, Kęty 2002].

20.   ____ Super Epistolam ad Romanos lectura, Typografia Pontificia Petri Marietti, t. 1, Taurini-Romae 1953, s. 1–230 [Wykład Listu do Rzymian, tłum. J. Salij, „W drodze”, Poznan 1987].

21.   ____ Super primam Epistolam ad Corinthios lectura, Typografia Pontificia Petri Marietti, t. 1, Taurini–Romae 1953, s. 231–435.

22.   ____ Super primam Epistolam ad Corinthios lectura, ed. R. Busa, Opera Omnia, t. 6, Stuttgart–Bad Cannstadt 1980, s. 365–374.

23.   ____ Super secundam Epistolam ad Corinthios lectura, Typografia Pontificia Petri Marietti, t. 1, Taurini–Romae 1953, s. 437–561.

 

Opracowania

1.       Aduszkiewicz A., Piękno i miłość w myśli filozoficznej św. Tomasza z Akwinu, „Studia Philosophiae Christianae” 1985, nr 21, z. 1, s. 9–22.

2.       Bartoś T., O tym, co Tomasz z Akwinu powiedział na temat piękna w komentarzu do księgi „De divinis nominibus” Pseudo-Dionizego Areopagity, „The Peculiarity of Man” 2002, nr 7, s. 153–170.

3.       Berger D., Thomas Aquinas and the Liturgy, Sapientia Press of Ave Maria University, Ann Arbor 2004.

4.       Bonino S.-T., Dieu, „Celui qui est”, Parole et Silence, Paris 2016.

5.       Bonino S.-T., Saint Thomas d’Aquin lecteur du Cantique des Cantiques, Les Éditions du Cerf, Paris 2019.

6.       Bramorski J., Muzyka w kontekście myśli teologicznej św. Tomasza z Akwinu, „Studia Gdańskie” 2010, nr 27, s. 91–110.

7.       Callahan L., A Theory of Esthetic according to the Principles of St. Thomas Aquinas, The Catholic University of America Press, Washington 1927.

8.       Czapiewski W., Das Schöne bei Thomas Aquinas, Fribourg-en-Brisgau 1964.

9.       Eco U., The Aesthetics of Thomas Aquinas, tłum. H. Bredin, Harvard University Press, Cambridge 1988.

10.   Elders L. J., La métaphysique et la théologie de la beauté de saint Thomas d’Aquin, „Sedes Sapientiæ” 2006, nr 4, s. 3–26.

11.   Elzenberg H., Kłopot z istnieniem. Aforyzmy w porządku czasu, opr. M. Woroniecki, Wydawnictwo Znak, Kraków 1994.

12.   Emery G., Teologia trynitarna Świętego Tomasza z Akwinu, tłum. M. Romanek, Fundacja „Dominikańskie Studium Filozofii i Teologii”: Kolegium Filozoficzno-Teologiczne Polskiej Prowincji Dominikanów, Kraków 2014.

13.   Gałuszka T., Piękny Bóg, Piękny człowiek. Zło z perspektywy teologii piękna Tomasz z Akwinu, „W drodze”, Poznań 2021.

14.   James J.,  Muzyka sfer, tłum. M. Godyń, ZNAK, Kraków 1996.

15.   Jaroszyński P., Paradoks brzydoty, „Studia Philosophiae Christianae” 1991, nr 27, z. 1, s. 25–45.

16.   Kovach F. J., Die Aesthetik des Thomas von Aquin, Berlin 1961.

17.   Kowalski K., Teorie o pięknie i sztuce w tomizmie i neotomizmie, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, Poznań 1936.

18.   Krąpiec M., Byt i piękno, „Zeszyty Naukowe KUL” 1963, nr 6, z. 1, s. 20–34.

19.   Maritain J., Art and Scholasticism, Louis Rouart et Fils, London 1934.

20.   Maurer A., About Beauty: A Thomistic Interpretation, Houston 1983.

21.   Monachese A., Tommaso D’Aquino e la bellezza, Armando Editore, Roma 2016.

22.   Mróz M., Tajemnica ludzkiej nieprawości. Aktualność nauki św. Tomasza z Akwinu o złu moralnym i wadach głównych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010.

23.   Narcisse G., Le Christ en sa beauté, t. 1: Christologie: Hans Urs von Balthasar et saint Thomas d’Aquin, Magny-les-Hameaux 2005.

24.   O’Reilly K., Aesthetic Perception: A Thomistic Perspective, Four Courts Press, Dublin 2007.

25.   Sevier Ch. S., Aquinas on Beauty, Lexington Books, London 2015.

26.   Stróżewski W., Próba systematyzacji określeń piękna w tekstach św. Tomasza, „Roczniki Filozoficzne” 1958, nr 6, z. 1, s. 19–51.

27.   Tatarkiewicz W., Estetyka, t. 2, „Arkady”, Warszawa 2015.

28.   Venard O.-T., Y a-t-il un probléme esthètique chez saint Thomas d’Aquin?, w: La beau et la beauté au Moyen Âge, red. O. Boulnois, I. Moulin, Librairie Philosophique J. Vrin, Paris 2018, s. 177–200.

29.   Villar J. R., Chrystus jako obraz Boga niewidzialnego. Komentarz św. Tomasza do Kol 1, 15, w: Tomasz z Akwinu, Wykład Listu do Kolosan, red. P. Roszak, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s. 239–268.

30.   White T. J., Beauty, Transcendence and the inclusive Hierarchy of Creation, [wersja rozszerzona]: „Doctor Communis: acta et commentationes Academiae romanae S. Thomae Aquinatis” 2017 [bez numeru], s. 171–199; [wersja krótsza]: „Nova et Vetera. English Edition” 2018, nr 16, z. 4, s. 1215–1226.

31.   Zambruno P., Via pulchritudinis. Ensayo de estética tomista, Instituto Lumen Sapientiae, Sãn Paulo 2012.


Artykuły z numeru zima 2022 [nr 2(11)/2022]

Elżbieta Mikiciuk OPs

„Jakież to piękno ma zbawić świat?” (wstęp)

Elżbieta Mikiciuk OPs
„Jakież to piękno ma zbawić świat?” (wstęp)

 

Czytaj więcej...

bp Michał Janocha

Kalofania w bizantyńskim i łacińskim zwierciadle

bp Michał Janocha
Kalofania w bizantyńskim i łacińskim zwierciadle


Użyty w tytule artykułu termin kalofania, czyli objawienie piękna, zostaje odniesiony do teologii piękna w tradycji chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu, ujętych w perspektywie porównawczej. Wychodząc od hellenistycznej koncepcji piękna oraz kategorii piękna w Biblii, wskazuje rozwój teologii piękna w myśli patrystycznej i śledzi odmienne drogi w tradycji bizantyńskiej na Wschodzie oraz łacińskiej na Zachodzie.

Czytaj więcej...

Tomasz Gałuszka OP

Piękny Syn. Zarys estetyki teologicznej Tomasza z Akwinu

Tomasz Gałuszka OP
Piękny Syn. Zarys estetyki teologicznej Tomasza z Akwinu


Artykuł dotyczy zagadnienia estetyki teologicznej św. Tomasza z Akwinu. Autor przedstawia z perspektywy trynitologicznej i chrystologicznej dwie definicje piękna sformułowane przez Akwinatę: pierwsza tzw. subiektywna, w której kluczowe są role obserwatora, percepcji oraz doświadczenia; druga tzw. obiektywna, w której omówione zostały trzy kategorie: integritas (pełnia), proportio (harmonia, współbrzmienie), claritas (blask).

Czytaj więcej...

Andrzej Draguła

Czy piękno zbawi świat? Lekcja z ks. Józefa Tischnera

Andrzej Draguła
Czy piękno zbawi świat? Lekcja z ks. Józefa Tischnera


Punktem wyjścia do rozważań na temat relacji piękna do zbawienia jest według Tischnera pytanie o możliwość zbawienia w mitologii greckiej. Autor stwierdza, że zgodnie z ówczesnym myśleniem religijnym życie człowieka nie podlega zbawieniu, ponieważ fatum jest nieuchronne. Zbawienie zostaje zastąpione przez kategorię katharsis, czyli oczyszczenie, które dokonuje się poprzez litość i trwogę, fascinosum i tremendum wywoływane w czasie oglądania tragedii.

Czytaj więcej...

Tomasz Biłka OP

Piękno Krzyża. Spór o zachodnią możliwość obrazowania

Tomasz Biłka OP
Piękno Krzyża. Spór o zachodnią możliwość obrazowania


Artykuł stanowi próbę teologicznego namysłu nad różnicami estetycznymi między obrazami Kościołów wschodniego i zachodniego. Wychodząc od stwierdzenia, że podstawą dotychczasowej teologii ikony jest chrystologia odgórna, autor dowodzi następnie, że potrzebne jest wprowadzenie chrystologii oddolnej, aby móc mówić właściwie o ikonach Jerzego Nowosielskiego. Wprowadzenie chrystologii oddolnej do teologii ikony pozwala z kolei spojrzeć na zachodnie obrazy sakralne bez ich deprecjonowania, wyjść poza model „biblii pauperum”. Ukazano również treść i znaczenie oddolnej chrystologii ikony dla praktyki duchowej i malarskiej.

Czytaj więcej...

Elżbieta Mikiciuk OPs

Piękno zstępujące do otchłani w wizjach malarskich Jerzego Nowosielskiego i twórców „nowej ikony”

Elżbieta Mikiciuk OPs
Piękno zstępujące do otchłani w wizjach malarskich Jerzego Nowosielskiego i twórców „nowej ikony”
 

Jerzy Nowosielski oraz twórcy „nowej ikony”, tacy jak Greta Leśko (Polska), Danyło Movchan (Ukraina), Sylwia Perczak (Polska), Ivanka Demchuk (Ukraina), Kateryna Kuziv (Ukraina) i Khrystyna Kvyk (Ukraina) twórczo interpretują kanon ikony, który traktują jako „żywy system formalny”. Dla wyrażenia prawd teologicznych poszukują nowych form wyrazu artystycznego poprzez dialog ze sztuką współczesną.

Czytaj więcej...

Piotr Przybysz

Profesor Bohdan Dziemidok – Człowiek życzliwy ludziom

Piotr Przybysz
Profesor Bohdan Dziemidok – Człowiek życzliwy ludziom


W artykule przedstawiam moją historię przyjaźni z prof. Bohdanem Dziemidokiem. Podejmuję próbę zwrócenia uwagi na najbardziej charakterystyczne cechy Profesora: umiejętność docierania do słuchającego go audytorium, życzliwość i wyrozumiałość wobec ludzi, zachowywanie dystansu wobec siebie, różnobarwne poczucie humoru i uprawianie autorskiej sztuki życia. Ponadto zwracam uwagę na dwie książki Profesora: O komizmie i Filozofia i sztuka życia, uzasadniając tak dokonany wybór. Całość dopełniają prace Zakładu Estetyki i Filozofii Kultury, które były poświęcone naszemu nauczycielowi, mistrzowi i przyjacielowi: Aesthetics and Philosophy of Art. Traditions, Intersections, Perspectives (2009) i „Sztuka i Filozofia” nr 55 (2019).

Czytaj więcej...

Anna Chęćka

Dziadek Bohdan (wspomnienie)

Anna Chęćka
Dziadek Bohdan (wspomnienie)

Czytaj więcej...

Andrzej C. Leszczyński

Dziemidok (wspomnienie)

Andrzej C. Leszczyński
Dziemidok (wspomnienie)

Czytaj więcej...

Anna Chęćka

Wykaz publikacji prof. dr. hab. Bohdana Dziemidoka Opracowała Anna Chęćka

Anna Chęćka
Wykaz publikacji prof. dr. hab. Bohdana Dziemidoka Opracowała Anna Chęćka

Czytaj więcej...

Kacper Pyż

Przyjaźń w Etyce Nikomachejskiej Arystotelesa oraz w Czterech Miłościach C. S. Lewisa. Paralela komparatystyczna

Kacper Pyż
Przyjaźń w Etyce Nikomachejskiej Arystotelesa oraz w Czterech Miłościach C. S. Lewisa. Paralela komparatystyczna

Celem artykułu jest próba filozoficznej rekonstrukcji i porównania koncepcji przyjaźni Arystotelesa oraz C. S. Lewisa. Artykuł powstał w oparciu o poglądy obu autorów przedstawione w VIII i IX księdze Etyki Nikomachejskiej Arystotelesa oraz w czwartym rozdziale Czterech Miłości C. S. Lewisa. Na podstawie krytycznej analizy tekstów źródłowych i uzupełniających udało się ustalić cechy wspólne oraz główne różnice obu koncepcji, a także wskazać na możliwości dalszych badań odnośnie koncepcji przyjaźni C. S. Lewisa

Czytaj więcej...

Piotr Frey OP

Piękna opowieść

Piotr Frey OP
Piękna opowieść

Czytaj więcej...