Piękno Krzyża. Spór o zachodnią możliwość obrazowania

Tomasz Biłka OP ID

Akademia Sztuk Pięknych im. Stanisława Strzemińskiego w Łodzi
https://doi.org/10.26881/kg.2022.2.04

 

numer: 2, rok: 2022

 

 

The Beauty of the Cross. The Dispute over Western Imageability

Abstract

The article attempts to reflect theologically on the aesthetic differences between the images of the Eastern and Western Churches. Starting from the statement that the basis of the existing theology of icons is top-down Christology, the author then argues that the introduction of bottom-up Christology is needed to be able to speak properly about the icons of Jerzy Nowosielski. The introduction of bottom-up Christology into the theology of icons, in turn, makes it possible to look at Western sacred images without depreciating them, to go beyond the „bible pauperum” model. The content and relevance of the bottom-up Christology of icons for spiritual and painting practice is also shown.

Key words: icon, Jerzy Nowosielski, top-down Christology, bottom-up Christology, Christology from above, Christology from below, Crucifixion, Cross, sacred art, mystic crucifix

---

Piękno Krzyża. Spór o zachodnią możliwość obrazowania

Abstrakt

Artykuł stanowi próbę teologicznego namysłu nad różnicami estetycznymi między obrazami Kościołów wschodniego i zachodniego. Wychodząc od stwierdzenia, że podstawą dotychczasowej teologii ikony jest chrystologia odgórna, autor dowodzi następnie, że potrzebne jest wprowadzenie chrystologii oddolnej, aby móc mówić właściwie o ikonach Jerzego Nowosielskiego. Wprowadzenie chrystologii oddolnej do teologii ikony pozwala z kolei spojrzeć na zachodnie obrazy sakralne bez ich deprecjonowania, wyjść poza model „biblii pauperum”. Ukazano również treść i znaczenie oddolnej chrystologii ikony dla praktyki duchowej i malarskiej.

Słowa kluczowe: ikona, Jerzy Nowosielski, teologia ikony, chrystologia odgórna, chrystologia oddolna, Ukrzyżowanie, Krzyż, sztuka sakralna, krucyfiks mistyczny

---

Bibliogafia

1. Adamska A., Struktury piękna ikony, Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej, Kraków 2005.

2. Belting H., Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, tłum. T. Zatorski, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2010.

3. Białostocki J., Sztuka cenniejsza niż złoto, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

4. Bielawski M., Oblicza ikony, Wydawnictwo Homini, Kraków 2006.

5. Bułgakow S., Ikona i kult ikony. Zarys dogmatyczny, tłum. H. Paprocki, Homini, Bydgoszcz 2002.

6. Chrystus wybawiający. Teologia świętych obrazów, pod red. A. A. Napiórkowskiego, M, Kraków 2003.

7. Czerni K., „A czto to takie czorne?” Historia powstania i recepcji polichromii Jerzego Nowosielskiego w cerkwi greckokatolickiej pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Lourdes (1984), w: Mit. Symbol. Mimesis. Studia z dziejów teorii i historii sztuki dedykowane Profesor Elżbiecie Wolickiej-Wolszleger, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009, s. 359–391.

8. Czerni K., Jerzy Nowosielski, Wielcy Malarze. Ich Życie, Inspiracje, Dzieło, nr 105, Eaglemoss Polska, Warszawa 2000.

9. Czerni K., Nietoperz w świątyni. Biografia Jerzego Nowosielskiego, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011.

10. Czerni K., Nowosielski, Znak, Kraków 2006.

11. Dąb-Kalinowska B., Ikony i obrazy, DiG, Warszawa 2000.

12. Dąb-Kalinowska B., Pojęcie ikony i obrazu sakralnego, „Znak” 1993, nr 1 (453), s. 94–103.

13. Dionizjusz z Furny, Hermeneia czyli Objaśnienie sztuki malarskiej, tłum. I. Kania, Wydaw. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.

14. Dokumenty Soborów Powszechnych, tekst grecki, łaciński, polski, oprac. A. Baron, H. Pietras, t. 1, Wydawnictwo WAM – Księża Jezuici, Kraków 2002.

15. Dostojewska A., Wspomnienia, tłum. Z. Podgórzec, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974.

16. Dostojewski F., Idiota, tłum. J. Jędrzejewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1984.

17. Emery G., Niezmienność Boga miłości i problemy dyskursu o „cierpieniu Boga”, w: Święty Tomasz teolog. Wybór studiów, Instytut Tomistyczny–Wydawnictwo Antyk, Warszawa–Kęty 2005, s. 381–419.

18. Evdokimov P., Gogol i Dostojewski czyli zstąpienie do otchłani, tłum. A. Kunka, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz 2002.

19. Evdokimov P., Szalona miłość Boga, tłum. M. Kowalska, Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, Białystok 2001.

20. Evdokimov P., Sztuka ikony. Teologia piękna, tłum. M. Żurowska, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 2006.

21. Evdokimov P., Życie duchowe w mieście, tłum. M. Żurowska, Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów „W drodze”, Poznań 2011.

22. Florenski P., Ikonostas i inne szkice, tłum. Z. Podgórzec, Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, Białystok 1997.

23. Gondowicz J., Jerzy Nowosielski, Edipresse Polska, Warszawa 2006.

24. Hoffmann G., Das Gabelkreuz in St. Maria im Kapitol zu Köln und das Phänomen der Crucifixi dolorosi in Europa, Wernersche Verlagsgesellschaft, Worms 2006.

25. Jan Paweł II, Dominum et vivificantem. Encyklika o Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata, w: tenże, Encykliki, t. 1, Wydawnictwo św. Stanisława B. M. Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 1996, s. 189–256.

26. Janocha M., Ikony w Polsce. Od średniowiecza do współczesności, Wydawnictwo „Arkady”, Warszawa 2008.

27. Janocha M., Ukraińskie i białoruskie ikony świąteczne w dawnej Rzeczypospolitej. Problem kanonu, Neriton, Warszawa 2001.

28. Jazykowa I., Oto czynię wszystko nowe. Ikona w XX wieku, tłum. H. Paprocki, PROMIC – Wydawnictwo Księży Marianów MIC, Warszawa 2011.

29. Jerzy Nowosielski. Via Crucis, Galeria Słowiańska: Orthdruk, Kraków 2000.

30. Jerzy Nowosielski. Notatki [części I–IV], Starmach Gallery, Kraków 2000–2008.

31. Jerzy Nowosielski [katalog wystawy], Zachęta, 21 III – 27 IV 2003, Galeria Starmach, Fundacja Nowosielskich, Kraków 2003.

32. Jurewicz O., Schizma Wschodnia, Książka i Wiedza, Warszawa 1969.

33. Krasicki J., Po „śmierci Boga”. Eseje eschatologiczne, Wydawnictwo Homini, Kraków 2011.

34. Kochanowska-Reiche M., Mistyczne Średniowiecze, Bosz, Olszanica 2003.

35. Knapiński R., „Biblia pauperum” – rzecz o dialogu słowa i obrazu, „Nauka” 2004, nr 4, s. 133–164.

36. Łukaszuk T., Ikona w życiu, w wierze i w teologii Kościoła, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2008.

37. Michałowska T., Literatura polskiego średniowiecza. Leksykon, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.

38. Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia, chrystologia, antropologia, 1981, <ahref="http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_cti_1982_teologia-cristologia-antropologia_pl.html"> http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_cti_1982_teologia-cristologia-antropologia_pl.html (dostęp: 23 grudnia 2012).

39. Nichols A., OP, Obrazy Izraela. Starotestamentalne prolegomena do chrystologii obrazu, tłum. L. Balter, „Communio” 1990, nr 2 (56), s. 30–47.

40. Nowosielscy Z., J., Różewicz T., Korespondencja, wstęp i opracowanie K. Czerni, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009.

41. Nowosielski J., Inność prawosławia, Orthdruk, Białystok 1998.

42. Nowosielski J., Sztuka po końcu świata. Rozmowy, wybór i układ K. Czerni, Wydawnictwo Znak, Kraków 2012.

43. Nowosielski J., Zagubiona bazylika. Refleksje o sztuce i wierze, wstęp i opracowanie K. Czerni, Wydawnictwo Znak, Kraków 2013.

44. O’Collins G., SJ, Chrystologia. Jezus Chrystus w ujęciu biblijnym, historycznym i systematycznym, tłum. K. Franek i K. Chrzanowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.

45. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, Biblia Tysiąclecia, red. K. Dynarski SAC, red. nauk. A. Jankowski OSB i in., Poznań–Warszawa 1980.

46. Podgórzec Z., Rozmowy z Jerzym Nowosielskim. Wokół ikony – Mój Chrystus – Mój Judasz, wstęp i opracowanie K. Czerni, Wydawnictwo Znak, Kraków 2009.

47. Porębski M., Nowosielski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003.

48. Prorok na skale. Myśli Jerzego Nowosielskiego, wybrali i ułożyli R. Mazurkiewicz, W. Podrazik, Znak, Kraków 2007.

49. Ratzinger J., Duch liturgii, w: tenże, Opera Omnia, t. 11: Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy życia chrześcijańskiego, przeł. W. Szymona OP, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012, s. 23–182.

50. Ratzinger J., Patrzeć na Przebitego. Szkice o chrystologii duchowej, tłum. J. Merecki, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2008.

51. Ratzinger J., Prawda w teologii, tłum. M. Mijalska, Wydawnictwo M, Kraków 2005.

52. Różycka-Bryzek A., Przeciw stereotypom myślenia o sztuce bizantyjskiej, „Znak” 1994, nr 466, s. 51–56.

53. Sadurska A., Archeologia starożytnego Rzymu, t. 2: Okres cesarstwa, Państwowe Wydaw. Naukowe, Warszawa 1980.

54. Salij J., OP, W poszukiwaniu odrzuconej połowy. O teologii Jerzego Nowosielskiego, „Znak” 1982, nr 12 (337), s. 1562–1573.

55. Sauerländer W., Rzeźba średniowieczna, tłum. A. Porębska, Państwowe Wydaw. Naukowe, Warszawa 1978.

56. Schönborn Ch., OP, Ikona Chrystusa, tłum. W. Szymona OP, „W Drodze”, Poznań 2001.

57. Stalony-Dobrzański J., Pascha ikony, w: Jerzy Nowosielski. Pascha ikony, Galeria Słowiańska–Orthdruk, Kraków–Białystok 1998, s. 9–11.

58. Stalony-Dobrzański J., Villa dei Misteri, w: Jerzy Nowosielski. Villa dei Misteri, Galeria Słowiańska–Orthdruk, Kraków–Białystok 1998, s. 7–35.

59. Stanek T., Jahwe a bogowie ludów. Idee religijne wczesnego Izraela na tle wierzeń ludów Egiptu, Mezopotamii i Kanaanu, UAM, Poznań 2002.

60. Strzelczyk G., «Communicatio idiomatum». Propozycja systematyzacji, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2010, nr 43 (2), s. 290–301.

61. Strzelczyk G., Traktat o Jezusie Chrystusie, w: Majewski J., Wprowadzenie do teologii dogmatycznej, t. 1, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2005, s. 237–493.

62. Studia theologiae fundamentalis, t. 2: Wokół teologii ikony, red. B. Kochaniewicz, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Teologiczny, Redakcja Wydawnictw Poznań 2011.

63. Suzo H., Księga Mądrości Przedwiecznej, tłum. W. Szymona OP, Wydawnictwo W drodze, Poznań 1983.

64. Szymik J., Theologia benedicta, t. 2, Księgarnia Św. Jacka, Katowice 2012.

65. Thümmel H.-G., Christliche Plastik? Probleme und Prinzipien dargestellt an der Entwicklung bis zum 13. Jahrhundert, w: Theologische Versuche, XVII, red. J. Rogge, G. Schille, Evangelische Verlagsanstalt, Berlin 1989, s. 171–186.

66. Tomasz z Akwinu, Traktat o Bogu, Summa teologii, kwestie 1–26 (Summa Theologiae, De Deo uno), tłum. G. Kurylewicz, Z. Nerczuk, M. Olszewski, Kraków 1999.

67. Torrell J.-P., OP, Święty Tomasz z Akwinu – mistrz duchowy, tłum. A. Kuryś, „W drodze”–Instytut Tomistyczny, Poznań–Warszawa 2003.

68. Uspienski L., Teologia ikony, tłum. M. Żurowska, Wydawnictwo: Neriton, Warszawa 2009.

69. Weinandy T. G., Czy Bóg cierpi?, tłum. J. Majewski, W drodze, Poznań 2003.

70. Wesenberg R., Frühe mittelalterliche Bildwerke. Die Schule rheinischer Skulptur und ihre Ausstrahlung, Düsseldorf 1972.

71. Wolff A., Der Kölner Dom, Verlag Kölner Dom, Kolonia 1995.

72. Zmysłowski R., Jerzego Nowosielskiego rozumienie ikony, Lublin 1995.

---