Piękno zstępujące do otchłani w wizjach malarskich Jerzego Nowosielskiego i twórców „nowej ikony”

Elżbieta Mikiciuk OPs ID

Uniwersytet Gdański

https://doi.org/10.26881/kg.2022.2.05

 

numer: 2, rok: 2022

 

Beauty Descending into the Abyss in the Painting Visions of Jerzy Nowosielski
and the Creators of the „New Icon”

Abstract

Jerzy Nowosielski and creators of the „new icon,” such as Danylo Movchan (Ukraine), Sylwia Perczak (Poland), Ivanka Demchuk (Ukraine), Kateryna Kuziv (Ukraine), and Khrystyna Kvyk (Ukraine), creatively interpret the canon of iconography, which they treat as a „live formal system.” To express theological truths, they search for new forms of artistic expression through the dialogue with contemporary art. They see Christ’s descending into the abyss as personal and as Communion, emphasizing mainly freeing human from the state of fall and loneliness, as well as giving him life in union with his neighbor and God. In the Anastasis icon, they emphasize the existential perspective, showing the descent of Beauty-Love into the infernal sphere of human existence. For the artists, the beauty of art, the beauty of salvation is Christological because it participates in the process of changing the world.

Key words: Icon of the Descent into Hell, the „new icon”, beauty, Jerzy Nowosielski, theology

---

Piękno zstępujące do otchłani w wizjach malarskich Jerzego Nowosielskiego i twórców „nowej ikony”

Abstrakt

Jerzy Nowosielski oraz twórcy „nowej ikony”, tacy jak Greta Leśko (Polska), Danyło Movchan (Ukraina), Sylwia Perczak (Polska), Ivanka Demchuk (Ukraina), Kateryna Kuziv (Ukraina) i Khrystyna Kvyk (Ukraina) twórczo interpretują kanon ikony, który traktują jako „żywy system formalny”. Dla wyrażenia prawd teologicznych poszukują nowych form wyrazu artystycznego poprzez dialog ze sztuką współczesną. Zstąpienie Chrystusa do otchłani postrzegają w wymiarze osobowym, komunijnym, akcentując przede wszystkim uwolnienie człowieka od stanu upadku i samotności oraz obdarowanie go życiem w jedności z Bogiem i bliźnim. W ikonie Anastasis podkreślają perspektywę egzystencjalną, ukazując zejście Piękna-Miłości do infernalnej sfery ludzkiego istnienia. W ujęciu artystów piękno sztuki, piękno zbawcze, jest chrystologiczne, ponieważ uczestniczy w procesie przemiany świata.

Słowa kluczowe: Ikona Zstąpienia do otchłani, „nowa ikona”, piękno, Jerzy Nowosielski, teologia

---

Bibliogafia

1.       Balthasar H.U. von, Chwała. Estetyka teologiczna, t. 3/1, Metafizyka, cz. 1, Starożytność, tłum. L. Łysień, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010.

2.       Czerni K., Nowosielski, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006.

3.       Damasceński Jan, św., Mowa obronna przeciw tym, którzy odrzucają święte obrazy (Contra imaginum calumniatores I), tłum. M. Dylewska, tłumaczenie gruntownie przejrzał, bibl. i przyp. opatrzył ks. S. Longosz, red. tekstu M. Mokrogolska, „Vox Patrum” 1999, R. 19, t. 36–37.

4.       Dupré L., Głębsze życie, tłum. M. Tarnowska, Znak, Kraków 1994.

5.       Evdokimov P., Sztuka ikony, Teologia piękna, tłum. M. Żurowska, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 1999.

6.       Ewagriusz z Pontu, O sporze z myślami, tłum. B. Spieralska, L. Nieścior OMI, w: tegoż, Pisma ascetyczne, t. 2, tłum. M. Grzelak i in., Tyniec – Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków 2008.

7.       Ewangelia Nikodema, w: Apokryfy Nowego Testamentu: Ewangelie apokryficzne, cz. 2, red. M. Starowieyski, WAM Kraków 2010.

8.       Florenski P., Ikonostas i inne szkice, tłum. Z. Podgórzec, Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, Białystok 1997.

9.       Forstner D. OSB, Odzież, w: tejże, Świat symboliki chrześcijańskiej, tłum. i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, wybór il. i komentarz T. Łozińska, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1990.

10.   Hryniewicz W., ks., Nadzieja zbawienia dla wszystkich. Od eschatologii lęku do eschatologii nadziei, Warszawa 1990.

11.   Janocha M., ks., Ukraińskie i białoruskie ikony świąteczne w dawnej Rzeczypospolitej, Neriton, Warszawa 2001.

12.   Jazykowa I., „Oto czynię wszystko nowe”. Ikona w XX wieku, tłum. H. Paprocki, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 2011.

13.   Jazykowa I., Świat ikony, tłum. H. Paprocki, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 1998.

14.   Kiedo E., Nowica – ikona to temat otwarty, https://wiez.pl/2017/10/02/nowica-ikona-to-temat-otwarty/, (dostęp: 24 kwietnia 2022).

15.   Klauza K., Teokalia. Piękno Boga. Prolegomena do estetyki dogmatycznej, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008.

16.   Klejnowski-Różycki D. S., ks., Światło Chrystusa w ikonie. Kolory jako nośnik treści teologicznych na podstawie „Hierarchii niebiańskiej” Pseudo-Dionizego Areopagity, w: Chrystus światłem ekumenii. W drodze na Trzecie Europejskie Zgromadzenie Ekumeniczne w Sibiu, red. R. Porada, Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2006.

17.   Mikiciuk E., „Chrystus w grobie” i rzeczywistość „Anastasis”. Rozważania nad „Idiotą” Fiodora Dostojewskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003.

18.   Mikiciuk E., Idea „piękna, które zbawi świat”, czyli o pojmowaniu przez Jerzego Nowosielskiego istoty sztuki i powołania artysty, „Undergrunt” 2002, nr 6, s. 157–161.

19.   Nowa ikona. Międzynarodowe Warsztaty Ikonopisów. Nowica 2009–2017, red. K. Jakubowska-Krawczyk i M. Sora, tłum. M. Ordon-Krzak, W. Hubert, K. Grylak, Stowarzyszenie Przyjaciół Nowicy, Nowica 2018.

20.   Nowosielski J., Ikona Zejścia do Piekła, w: tegoż, Inność prawosławia, „Anafora”, Warszawa 1991.

21.   Nowosielski J., Sztuka po końcu świata. Rozmowy, wybór i układ K. Czerni, Wydawnictwo Znak, Kraków 2012, s. 194.

22.   Nowosielski J., Zagubiona bazylika. Rozmowy o sztuce i wierze, Wydawnictwo Znak, Kraków 2013.

23.   Onasch K., Schnieper A., Ikony. Fakty i legendy, tłum. H. Paprocki, Z. Szanter, M. Smoliński, Arkady, Warszawa 2007.

24.   Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, Biblia Tysiąclecia, red. K. Dynarski SAC, red. nauk. A. Jankowski OSB i in., Wydawnictwo Pallottinum, Poznań–Warszawa 1980.

25.   Podgórzec Z., Mój Chrystus. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim, Wydawnictwo „Łuk”, Białystok 1993.

26.   Podgórzec Z., Wokół ikony. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim, Pax, Warszawa 1985.

27.   Porębski M., Nowosielski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003.

28.   Przybylski R., Materia w chwale, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 1996, t. 50, z. 3–4.

29.   Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, tłum. M. Dzielska, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005.

30.   Quenot M., Ikona. Okno ku wieczności, tłum. ks. H. Paprocki, Orthdruk, Białystok 1997.

31.   Rogozińska R., Bóg jest za daleko. Jerzy Nowosielski, w: tejże, Ikona w sztuce XX wieku, Wydawnictwo WAM, Kraków [2009], s. 273–302.

32.   Rzepińska M., Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, t. 1, Arkady, Warszawa 1989.

33.   Skowronek A. J., ks., Negatyw anioła, „Tygodnik Powszechny” 2001, nr 16.

34.   Skrzyniarz S., Hades. Recepcja, sens ideowy i przemiany obrazu pogańskiego boga w sztuce bizantyńskiej, Universitas, Kraków 2002.

35.   Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 2, red. A. Bańkowski, PWN, Warszawa 2000.

36.   Sprutta J., „Calcatio” jako triumf Boga nad złem. Szkic zagadnienia, „Studia Gnesnensia” 2016, t. 30, s. 289–299.

37.   Starożytna homilia na Wielką i Świętą Sobotę, Zstąpienie Pana do Otchłani, w: Liturgia Godzin, t. 2, Pallottinum, Poznań 1984, s. 386–387.

38.   Strumiłowski J.P. OCist, Piękno zbawi świat?, Wydawnictwo WAM, Kraków 2016.

39.   Szatan (hasło), oprac. K. Góźdź, w: Encyklopedia Katolicka, t. 18, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2013.

40.   Trubeckoj E., Kolorowa kontemplacja. Trzy szkice o ikonie ruskiej, tłum. ks. H. Paprocki, Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, Białystok 1998.

41.   Trzcińska I., Światło i obłok. Z badań nad bizantyńską ikonografia przemienienia, Nomos, Kraków 1998.

42.   Uspienski B., Symbolika solarno-lunarna w obliczu świątyni rosyjskiej, w: tenże, Krzyż i koło. Z historii symboliki chrześcijańskiej, tłum. B. Żyłko, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2010.

43.   Wiara i forma. Nowa ikona, red. K. Jakubowska-Krawczyk, M. Sora i O. Lozynsky, Oficyna Wydawnicza „Mówią wieki”, Warszawa 2021.

44.   Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu: wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych, red. R. Popowski, Vocatio, Warszawa 1997.

45.   Woźniak R. J., ks., Szkoła patrzenia. Rozmowy w Trójcy Świętej, Wydawnictwo WAM, Kraków 2017.

46.   Zander L., Zbawienie Szatana. Systematyczny wykład poglądów Sergiusza Bułgakowa, tłum. ks. H. Paprocki, „Literatura na Świecie” 1979, nr 10 (102), s. 240–251.

47.   Zło [hasło], oprac. W. Chrostowski, w: Encyklopedia Katolicka, t. 20, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2014.

48.   Zstąpienie do Piekieł [hasło], oprac. Bo Reicke, tłum. T. Mieszkowski, w: Słownik wiedzy biblijnej, tłum. A. Karpowicz i in., Vocatio, Warszawa 2004.

---