Antropocen w perspektywie badań pedagogiczno-religijnych

Szymon Dąbrowski ID
Uniwersytet Pomorski, Instytut Pedagogiki i Psychologii, Pracowania Badań nad Kulturą i Religią

numer: 1, rok: 2024

https://doi.org/10.26881/kg.2024.1.04

 

 

 

Anthropocene in the Perspective of Pedagogical and Religious Research

Abstract

The text is a critical analysis of the category of the Anthropocene in the context of humanistic and social research, with particular emphasis on pedagogical and religious aspects. At the beginning, a short history of the creation and the original meaning of the concept in question was presented. Then, the attention focused on the dominant elements of understanding this issue in the humanities and social sciences, which allowed to identify a potential interpretive context within pedagogical and pedagogical-religious research. The main research question of the article is as follows: What is the place and importance of pedagogical and religious research in the era of the Anthropocene?
In the pedagogical literature, the discussed category is analyzed both in terms of the origin and meaning of the concept itself, as well as its impact on the broadly understood area of education. This text is an attempt to analytically approach the indicated issues, and also asks two fundamentally important questions in the context of Polish religious pedagogy. The first of these questions concerns the presence, but also the relevance of the Anthropocene issue in pedagogical research conducted in Poland. The second question focuses on educational practice, analyzing the role and place of these issues within religious education, with particular emphasis on the goals and tasks facing the modern universal education system. The analysis is carried out in accordance with the guidelines of one of the (pedagogical) trends in Polish religious education. Here, the key criteria for interpreting goals, tasks, but also educational activities are the context resulting from pedagogical, philosophical and social, and secondarily theological, denominational or confessional assumptions.

Key words: Anthropocene, humanities and social sciences, pedagogy, pedagogy of religion, religious education.

---

Antropocen w perspektywie badań pedagogiczno-religijnych

Abstrakt

Tekst stanowi krytyczną analizę kategorii antropocenu w kontekście badań humanistycznych i społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów pedagogiczno-religijnych. Na wstępie przedstawiono krótką historię powstania oraz pierwotne znaczenie omawianego pojęcia. Następnie uwaga skupiła się na dominujących elementach rozumienia tej problematyki w naukach humanistycznych i społecznych, co pozwoliło wyłonić potencjalny kontekst interpretacyjny w ramach badań pedagogicznych i pedagogiczno-religijnych. Główne pytanie badawcze artykułu brzmi następująco: Jakie jest miejsce oraz znaczenie badań pedagogiczno-religijnych w dobie antropocenu?
W literaturze pedagogicznej omawiana kategoria jest poddawana analizie zarówno pod kątem pochodzenia oraz znaczenia samego pojęcia, jak i jego wpływu na szeroko pojęty obszar edukacji. Niniejszy tekst jest próbą analitycznego ujęcia wskazanej problematyki, a także stawia dwa fundamentalnie istotne pytania w kontekście polskiej pedagogiki religii. Pierwsze z tych pytań dotyczy obecności, ale także aktualności problematyki antropocenu w badaniach pedagogicznych prowadzonych w Polsce. Drugie pytanie skupia się na praktyce edukacyjnej, analizie roli i miejsca tych kwestii w ramach edukacji religijnej, ze szczególnym uwzględnieniem celów i zadań, jakie stoją przed współczesnym systemem edukacji powszechnej. Analiza poprowadzona jest zgodnie z wytycznymi jednego z nurtów (pedagogicznego) polskiej pedagogiki religii. W nim to, kluczowymi kryteriami interpretacji celów, zadań, ale również działań edukacyjnych jest kontekst wynikający z założeń pedagogicznych, filozoficznych i społecznych, wtórnie zaś teologicznych, wyznaniowych lub konfesyjnych.

Słowa kluczowe: antropocen, nauki humanistyczne i społeczne, pedagogika, pedagogika religii.

---

Bibliogafia

• Attfield, R., Environmental ethics: A very short introduction, Oxford University Press 2018.
• Autin, W. J., Holbrook, J.M., Is the Anthropocene an issue of stratigraphy or pop culture, „GSA today” 2012, t. 22, s. 60-61.
• Babiński, J., Eko-pneumatologia. Zarys problematyki, „Studia Pelplińskie” 2022, nr 55, s. 15-26.
• Bednarz, E., Zagadnienia proekologiczne w edukacji religijnej, z uwzględnieniem tradycji zielonoświątkowej, „Rocznik Teologiczny” 2021, t. 63, s. 1007–1017.
• Biesta, G., World-centred education: A view for the present, Routledge, 2021.
• Bińczyk, E., Dyskursy antropocenu a maraz środowiskowy początków XXI wieku, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej” 2017, nr 112, s. 48–59.
• Bińczyk, E., O czym szepcze władza (w ujęciu Michela Foucaulta), „Przegląd Artystyczno-Literacki” 1999, nr 9, s. 67–72.
• Bińczyk, E., Odrobina krytycznego dystansu. Historia środowiska na temat debaty o antropocenie, „AVANT. Pismo Awangardy Filozoficzno-Naukowej” 2017, t. 3, s. 200.
• Birkenmajer, K., Antropocen – nowa epoka geologiczna?, „Przegląd Geologiczny” 2012, t. 60, s. 587–578.
• Bonneuil, Ch., Fressoz, J-B., The shock of the Anthropocene: The earth, history and us, Verso Books, 2016.
• Bookchin, M., The ecology of freedom: The emergence and dissolution of hierarchy, AK Press 1982.
• Callicott, J. B., In defense of the land ethic: Essays in environmental philosophy, Suny Press, 1989.
• Chutorański, M., Nie (tylko) ludzkie wymiary edukacji: w stronę pedagogiki nieantropocentrycznej, Szczecin 2020.
• Chutorański, M., A. Makowska, Czy(m) jest pedagogika rzeczy. Wprowadzenie, [w:] Rzeczy–Kultura–Edukacja, M. Chutorański, A. Makowska (red.),  Szczecin 2019, s. 9–17.
• Clark, T., Ecocriticism on the Edge. Anthropocene as the Threshold Concept, New York-London 2015.
• Colebrook, C., Death of the PostHuman: Essays on Extinction, Open Humanities Press 2014, t. 1, s. 249.
• Crutzen, P. J., E. F. Stoermer, The “Anthropocene”, „Global Change Newsletter” 2000, t. 41, s. 17–18.
• Crutzen, P. J., Geology of mankind, „Nature” 2002, t. 415, s. 23.
• Dąbrowski, S., Myślenie filozoficzne w edukacji religijnej. Spór Józefa Tischnera z polskim tomizmem w perspektywie pedagogicznoreligijnej, Toruń 2021.
• Deane-Drummond, C., S. Bergmann, M. Vogt (red.), Religion in the Anthropocene, BoD–Books on Demand 2018.
• Dewitt, C.B., Earth-Wise: A biblical response to environmental issues, CRC Publisher 1994.
• EKOpedagogicznie: pedagogika religii wobec wyzwań ekologii. Książka abstraktów, Warszawa 2021: https://www.researchgate.net/publication/ [dostęp: 15.10.2023].
• Franciszek, Encyklika Laudato si’: O trosce o wspólny dom, Watykan 2015.
• Gola, B., Etyka środowiskowa w edukacji ekologicznej, Kraków 2018.
• Gromkowska-Melosik, A., Pedagogika ekologiczna, [w:] Pedagogika: podręcznik akademicki, Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Kraków 2019, s. 637–646.
• Hamilton, C., Bonneuil, Ch., Gemenne, F., The Anthropocene and the global environmental crisis: Rethinking modernity in a new epoch, Taylor & Francis 2015.
• Haraway, D.J., Staying with the trouble: Making kin in the Chthulucene, Duke University Press 2016.
• Hodgson, N., J. Vlieghe, P. Zamojski, Manifesto for a post-critical pedagogy, Punctum Books, 2018.
• Hoły-Łuczaj, M., Posthumanizm: między metafizyką a etyką, „Kultura i wartości” 2014, t. 11, s. 45–61.
• Hornborg, A., The political ecology of the technocene: uncovering ecologically unequal exchange in the worlds-system, [w:] The Anthropocene and the Global Environmental Crisis, C. Hamilton, Ch. Bonneuil, F. Gemenne (red.), Routledge, Abingdon 2015.
• Humeniuk, M., Przenikanie się języków wiedzy i wiary w dyskursie kryzysu klimatycznego. Przypadek argumentu ekoteologicznego Bruno Latoura i radykalnej ekologicznej hermeneutyki biblijnej, [w:] Utopia a edukacja, tom VI: Kulturowe i pedagogiczne konteksty późnonowoczesnych wyobrażeń świata możliwego, R. Węgrzyn, R. Włodarczyk (red.), Wrocław 2023, s. 63–86.
• Kant, I., Krytyka czystego rozumu, przeł. P. Chmielewski, Warszawa 2022.
• Kasprzak, S., Ekologia i jej rozwój, [w:] Leksykon pedagogiki religii. Postawy-koncepcje-perspektywy, red. C. Rogowski, Warszawa 2007, s. 147–153.
• Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, przeł. T. Boy-Żeleński, Warszawa 2022.
• Kopnina, H., Ecocentric education: Introduction to a special collection of essays, „Education Sciences” 2020, t. 10.9, s. 217.
• Kroczek, P., Encyklika Franciszka Laudato si’ w perspektywie prawnej, „Studia Oecumenica” 2015, t. 15, s. 55–68.
• Latour, B., Facing Gaia: Eight Lectures on the New Climatic Regime, Polity Press 2017.
• Latour, B., Down to Earth: Politics in the new climatic regime, Polity Press 2018.
• Lemke, T., Analityka biopolityki. Rozważania o przeszłości i teraźniejszości spornego pojęcia, „Praktyka teoretyczna” 2011, t. 2, s. 11–25.
• Malm, A., Hornborg, A., The geology of mankind? A critique of the Antropocene narrative, „The Anthropocene Review” 2014, t. 1, s. 62-69.
• Mann, Ch.C., 1493: Uncovering the new world Columbus created, Vintage, 2011.
• Marek, Z., Wstęp do pedagogiki religii, Kraków 2022.
• Masschelein, J., S. Maarten, In defence of the school. A public issue, TStorme 2013.
• Małek, K., Rozwój teologii ekologicznej w Polsce. Od teoekologii do ekoteologii, „Studia Philosophiae Christianae”,2022, nr 58.1, s. 117–140.
• Milerski, B., Metodologia pedagogiki religii, [w:] Pedagogika religii, (red.) Z. Marek, A. Walulik, Kraków 2020, s. 103–104.
• Moore, J. W., Capitalism in the Web of Life: Ecology and the Accumulation of Capital, Verso, 2015.
• Morton, T., Ecology without nature: Rethinking environmental aesthetics, Harvard University Press, 2009.
• Morton, T., Dark ecology: For a logic of future coexistence, Columbia University Press, 2016.
• Obrycka, M., W stronę posthumanizmu. O wychowaniu do humanitaryzmu międzygatunkowego, Toruń, 2020.
• Obrycka, M., W podróży z Darwinem… O zwierzęcych historiach w kontekście ludzkiego życia, aktywności i kultury fizycznej, „Ars Educandi” 2022, t. 19, s. 27–39.
• Obrycka, M., Humanitaryzm i wychowanie – perspektywa posthumanistyczna, „Kwartalnik Pedagogiczny” 2020, nr 256, s. 9-27.
• Obrycka, M., Na styku animal studies i nauk o wychowaniu, „Parezja”, 2021, nr 16, s. 11–29.
• Ostrowicka, H., Pojęcie i badania 'urządzania', czyli o recepcji idei Michela Foucaulta raz jeszcze, „Teraźniejszość–Człowiek–Edukacja” 2015, t. 18 (69), s.153–163.
• Poznański, J., Ekoteologia przed i po encyklice Laudato si’, „Studia Bobolanum” 2019, nr 30, s. 71–92.
• Jaromi, S. (red.), Kościół i nauka w obliczu ekologicznych wyzwań: źródła, inspiracje i konteksty encykliki Laudato si’, Kraków 2016.
• Zamojski P, Edukacja jako rzecz publiczna: raport z próby budowania sfery publicznej wokół edukacji w Polsce, Warszawa 2022.
• Zawojski, P., Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów, „Kultura i Historia” 2017, nr 32, s. 68–76.
• Stańczyk, P., Pedagogika krytyczna i badania zaangażowane: ideologia, interesy, naiwność, „Ars Educandi” 2012, t. 9, s. 59-80.
• Steffen, W., Crutzen, P. J., McNeill, J. R., The Anthropocene: Are humans now overwhelming the great forces of nature?, “Ambio” 2007, nr 8, s. 613–621.
• Śliwerski, B., Pedagogika holistyczna, „Problemy Wczesnej Edukacji” 2020, t. 49, s. 7–20.
• Zalewski, S., Duchowość ekologiczna jako nowe ujęcie relacji z Bogiem, człowiekiem i przyrodą, „Roczniki Teologiczne” 2017, nr 64, s. 25–146.

---