Człowiek na pograniczu: między judaizmem a chrześcijaństwe

Wojciech Gajewski ID
Uniwersytet Gdański, Instytut Historii

 

numer: 2, rok: 2021

https://doi.org/10.5281/zenodo.7430157

 

pdf

 

A man on the verge: between Judaism and Christianity

Abstract

The religious borderland is a phenomenon that is present both today and in antiquity. The author takes up the topic related to the problem of the religious identity of the first generation of Christians, who expanded their Judaism to include the belief that Jesus of Nazareth was the Messiah of Israel announced by the prophets. It was not a conversion because Christianity still belonged to the Jewish world and was one of its forms, a grouping that saw itself as a renewal movement for a perfect Israel. Judeo-Christians used the reli-gious and cultural language and grammar that existed during the Second Temple period. For this reason, they created a kind of continuity of ideas, behavior and beliefs characteristic of the Jewish world, which became an inseparable element of Christianity; e.g., the attitude towards the Scriptures, monotheism, respect for the prophets, some elements of liturgy, or the attitude to feasts. Consequently, this led to tensions between the Jewish community who rejected Jesus’ messianic claims and those who recognized him as Christ. In this way, the first generation of Christians from Judaism found themselves on the religious and cultural borderland. Difficulties in relations between people who were ethnically close to each other, but increasingly mentally and religiously distant, would make themselves felt in the next generations. On the one hand, rejection by the Judaic brethren, on the other hand misunderstanding by the new brethren of the Nations. In practice, this has led to the elimination of the memory of the Judaic roots of Christianity by many of Jesus’ followers in subsequent generations.

Key words: Judaism, Jesus, identity, Christianity, Judeo-Christianity, Church


Człowiek na pograniczu: między judaizmem a chrześcijaństwem

Abstrakt

Pogranicze religijne to zjawisko obecne współcześnie, ale nieobce również starożytności. Autor podejmuje wątek związany z problemem tożsamości religijnej pierwszego pokolenia chrześcijan, którzy swój judaizm poszerzyli o przekonanie, że Jezus z Nazaretu był zapowiada-nym przez proroków Mesjaszem Izraela. Nie była to konwersja, ponieważ chrześcijaństwo należało wciąż do świata żydowskiego (jako jedna z jego form), było ugrupowaniem, które uważało siebie za ruch odnowy urzeczywistniający doskonały Izrael. Judeochrześcijanie wykorzystywali istniejący w okresie Drugiej Świątyni język i gramatykę religijno-kulturową. Z tego powodu tworzyli rodzaj ciągłości idei, zachowań i przekonań charakterystycznych dla świata żydowskiego, które stały się nieodłącznym elementem chrześcijaństwa, np. postawa wobec Pism Świętych, monoteizm, szacunek do proroków, elementy liturgii czy stosunek do świąt. W konsekwencji doprowadziło to do napięć między środowiskiem Żydów, którzy odrzucali mesjańskie pretensje Jezusa, a tymi, którzy uznawali go za Chrystusa. W ten sposób pierwsze pokolenie chrześcijan, pochodzących z judaizmu, znalazło się na pograniczu religijno-kulturowym. Trudności w relacjach między bliskimi etnicznie i coraz bardziej oddalonymi mentalnie i religijnie, będą dawać o sobie znać w kolejnych pokoleniach. Z jednej strony odrzucenie ze strony judaistycznych braci, z drugiej niezrozumienie przez nowych braci z Narodów. W praktyce doprowadziło to do wyeliminowania pamięci o judaistycznych korzeniach chrześcijaństwa przez wielu wyznawców Jezusa w kolejnych pokoleniach.

Słowa kluczowe: judaizm, Jezus, tożsamość, chrześcijaństwo, judeochrześcijaństwo, Kościół


Bibliogafia

Bagatti B., L’Eglise de la circoncision, Franci­scan Printing Press, Jerusalem 1965.

Bösen W., Ostatni dzień Jezusa z Nazare­tu, przeł. W. Moniak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków 2002.

Chadwick H., Kościół w epoce wczesnego chrze­ścijaństwa, przeł. A. Wypustek, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2004.

Chrostowski W., Bóg, Biblia, Mesjasz. Z księ­dzem profesorem Waldemarem Chrostow­skim rozmawiają: Grzegorz Górny i Rafał Tichy, Fronda, Warszawa 2006.

Chrostowski W., Między Synagogą a Kościo­łem. Dzieje św. Pawła, Wydawnictwo M, Apostolicum, Kraków – Ząbki 2015.

Daniélou J., Teologia judeochrześcijańska. Historia doktryn chrześcijańskich przed So­borem Nicejskim, przeł. S. Basista, Wy­dawnictwo WAM, Kraków 2002.

Dąbrowski E., Dzieje Apostolskie. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz, Pallot­tinum, Poznań 1961.

Eliade M., Historia wierzeń i idei religijnych, t. 1, przeł. S. Tokarski, Instytut Wydaw­niczy PAX, Warszawa 1988.

Euzebiusz z Cezarei, Historia Kościelna, przeł. A. Caba na podst. tł. A. Lisiec­kiego, oprac. H. Pietras, Wydawnictwo WAM, Kraków 2013.

Flusser D., Chrześcijaństwo religią żydowską. Esseńczycy a chrześcijanie, przeł. M. Wodnar, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2003.

Gajewski W., Charyzmat, urząd, hierarchia, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010.

Gajewski W., Ekklesia a oikos w epoce Nowe­go Testamentu. Kościół w świetle antyczne­go domostwa na podstawie 1 i 2 Kor oraz przypowieści Mt 7,24-27, Mt 24,45-51;

Łk 15,11-32, Wydawnictwo Uniwersyte­tu Gdańskiego, Gdańsk 2013.

Gajewski W., Judaistyczne korzenie chrześci­jaństwa. Stosunek judeochrześcijan do in­stytucji i zwyczajów judaizmu okresu Dru­giej Świątyni, „Gdański Rocznik Ewan­gelicki” 2007, nr 1, s. 9–33.

Gajewski W., Kościół a Synagoga: początki kryzysu. Przyczyny rozejścia się Kościoła i Synagogi w I wieku, „Gdański Rocznik Ewangelicki” 2008, nr 2, s. 39–59.

Gajewski W., Święta we wczesnym Koście­le. Świadectwo Nowego Testamentu i Oj­ców Kościoła, „Przegląd Religioznawczy” 2006, nr 2 (220), s. 77–107.

Gnilka J., Paweł z Tarsu. Apostoł i świadek, przeł. W. Szymona, Wydawnictwo M, Kraków 2001.

Gnilka J., Pierwsi chrześcijanie. Źródła i po­czątki Kościoła, przeł. W. Szymona, Wy­dawnictwo M, Kraków 2004.

Guillet J., Święty Paweł. Apostoł Narodów, przeł. P. Rak, Wydawnictwo eSPe, Kra­ków 2003.

Hesemann M., Paweł z Tarsu. Archeolodzy tropem Apostoła Narodów, przeł. B. Grun­wald-Hajdasz, Wydawnictwo W drodze, Poznań 2015.

Homa T., Dylematy tożsamości, „Horyzonty Wychowania” 2005, nr 4, s. 237–257.

Ignatius, Epistula ad Magnesios, PG 5, 662– 672 (Ignacy, List do Magnezjan, 8–10, w: Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apo­stolskich, przeł. A. Świderkówna, wstęp, komentarze i opr. M. Starowieyski, Wy­dawnictwo M, Kraków 1998).

Iluk J., Żydowska politeja i Kościół w Imperium Rzymskim u schyłku antyku, t. 1: Jana Chryzostoma kapłana Antiochii mowy przeciwko judaizantom i Żydom, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskie­go, Gdańsk 2006.

Jagusiak A., Wybrane hipotezy na temat zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, w: Zmartwychwstanie. Szkice biblijne i teolo­giczne, red. T. Twardziłowski, Koło Na­ukowe Doktorantów Biblistyki, Warsza­wa 2015.

Juszczak A.R., Judaizm mesjanistyczny. W drodze do Kościoła czy Synagogi, Sza­ron, Kraków 2019.

Keener C.S., Komentarz historyczno-kulturo­wy do Nowego Testamentu, przeł. Z. Ko­ściuk, Vocatio, Warszawa 2000.

Kic W., Misja macedońska Pawła Apostoła w świetle źródeł archeologicznych, Papieska Akademia Teologiczna, Kraków 2006.

Kołakowski L., O tożsamości zbiorowej, w: Tożsamość w czasach zmiany. Rozmowy w Castel Gandolfo, E.-W. Böckenförde [i in.], przyg. i przedm. opatrzył K. Mi­chalski, przeł. S. Amsterdamski [i in.], Znak, Kraków 1995, s. 44–55.

Kudasiewicz J., Witczyk H., Jezus i Ewan­gelie w ogniu dyskusji. Od H. Reimarusa do T. Polaka, Jedność, Kielce 2011.

Langkammer H., Problematyka chronolo­gii absolutnej i chronologii relatywnej ży­cia i działalności św. Pawła Apostoła, „Roczniki Teologiczne” 2002, nr 49, s. 123–128.

Lüdemanna G., Die Auferstehung Jesu. Hi­storie, Erfahrung, Theologie, Radius-Ver­lag, Stuttgart 1994.

Mariański J., Tożsamości religijne w społeczeń­stwie polskim. Studium socjologiczne, Wy­dawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2017.

Novum Testamentum Graece, red. B. Aland, K. Aland, J. Karavidopoulos, C.M. Mar­tini, B.M. Metzger, A. Wikgren, wyd. 4, United Bible Societies, Stuttgart 1993.

Orłowski R., Łukaszowy przekaz o powołaniu Pawła, Wydawnictwo Wrocławskiej Księ­garni Archidiecezjalnej, Wrocław 2008.

Rakocy W., Święty Paweł. Chronologia ży­cia i pism, Edycja Świętego Pawła, Czę­stochowa 2003.

Rosik M., Kościół a Synagoga (30–313 po Chr.). Na rozdrożu, Chronicon, Wro­cław 2016.

Schiffman M., Return of the Remnant. The Rebirth of Messianic Judaism, Lederer Messianic Publications, Baltimore 1992.

Stern D.H., Komentarz żydowski do Nowego Testamentu, przeł. A. Czwojdrak, Voca­tio, Warszawa 2004.

Theißen G., Czasy Jezusa. Tło społeczne pier­wotnego chrześcijaństwa, przeł. F. Wycisk, Wydawnictwo WAM, Kraków 2004.

Theißen G., Die Jesusbewegung: Sozialgeschi­chte einer Revolution der Werte, Güter­sloher Verlagshaus, Gütersloh 2012.

Tożsamości religijne w społeczeństwie pol­skim. Socjologiczne studium przypadków, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, Difin, Warszawa 2009.

Trocmé É., Pierwsze kroki chrześcijaństwa, przeł. J. Gorecka-Kalita, Wydawnictwo WAM, Kraków 2004.

Zieliński T., Chrześcijaństwo antyczne, Wy­dawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1999.

Życie, apostolat i dziedzictwo Pawła z Tar­su, red. G. Szamocki, „Christianitas An­tiqua” 2010, nr 3, s. 64–74.


Artykuły z numeru lato 2021 [nr 2(9)/2021]

Zbyszek Dymarski

Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz

Pytając o tożsamość człowieka w perspektywie historii i kultury

Zbyszek Dymarski

Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz
Pytając o tożsamość człowieka w perspektywie historii i kultury


Autorzy zwięźle wprowadzają w cykl artykułów Być człowiekiem w różnych epokach i kulturach. Skupiają się głównie na przemianach mentalności zachodniej i, przywołując prace m.in. Norberta Eliasa i Leszka Kołakowskiego, rozważają takie kategorie jak: proces cywilizowania, tożsamość (w tym: wyobrażenia, idee i mity), czy też relacje człowiek-społeczeństwo.

Czytaj więcej...

Wojciech Gajewski

Człowiek na pograniczu: między judaizmem a chrześcijaństwem

Wojciech Gajewski
Człowiek na pograniczu: między judaizmem a chrześcijaństwem


Pogranicze religijne to zjawisko obecne współcześnie, ale nieobce również starożytności. Autor podejmuje wątek związany z problemem tożsamości religijnej pierwszego pokolenia chrześcijan, którzy swój judaizm poszerzyli o przekonanie, że Jezus z Nazaretu był zapowiadanym przez proroków Mesjaszem Izraela.

Czytaj więcej...

Edmund Kizik

Gdańszczan świat realny i wyobrażony w XVII wieku

Edmund Kizik
Gdańszczan świat realny i wyobrażony w XVII wieku


Fenomen Gdańska w strukturze Rzeczpospolitej XVII wieku budzi w dalszym stopniu liczne kontrowersje historyczne. Są one najczęściej wynikiem przenoszenia współczesnych postaw ideowych, politycznych lub narodowych, na dzieje sprzed kilkuset lat.

Czytaj więcej...

Katarzyna Mirgos

Być człowiekiem, być Baskiem. Refleksje wokół języka i kultury

Katarzyna Mirgos
Być człowiekiem, być Baskiem. Refleksje wokół języka i kultury


Celem artykułu jest refleksja nad kulturą baskijską poprzez pryzmat języka. Autorka nawiązuje do teorii językowego obrazu świata, koncepcji słów kluczy czy performatywności w języku.

Czytaj więcej...

Zbigniew Landowski

Arab. Dualis, czyli zagadka tożsamości

Zbigniew Landowski
Arab. Dualis, czyli zagadka tożsamości


Arab. Dualis, czyli zagadka tożsamości to przeglądowy artykuł poświęcony krytycznej prezentacji stanowisk i perspektyw naukowych z ostatniego stulecia, koncentrujących się na określeniu pojęć ‘Arab’, ‘arabskość’ i ‘arabski. Po dziś dzień trwają w literaturze przedmiotu próby ich zdefiniowaniu, mniej lub bardziej obiektywne.

Czytaj więcej...

Marzenna Jakubczak

Indus, Hindus, hinduista? jak mówić o mieszkańcach Indii

Marzenna Jakubczak
Indus, Hindus, hinduista? jak mówić o mieszkańcach Indii
 

Celem tekstu jest objaśnienie podstawowych, stosowanych we współczesnej polszczyźnie określeń odnoszących się do mieszkańców Indii. Niektóre z terminów są niejednoznaczne, inne wręcz nieprawidłowe, a niektóre nie zostały jeszcze odnotowane w popularnych polskich słownikach.

Czytaj więcej...

Tarzycjusz Buliński

Człowieczeństwo u Indian E’ñepá (Amazonia wenezuelska)

Tarzycjusz Buliński
Człowieczeństwo u Indian E’ñepá (Amazonia wenezuelska)


Artykuł przedstawia obraz człowieka i rzeczywistości, w którym żyje, doświadczany przez Indian E’ñepá zamieszkujących Amazonię wenezuelską. Opierając się na etnograficznych badaniach terenowych i literaturze antropologicznej autor opisuje zasady rządzące światem, przedstawia rodzaje zasiedlających go bytów oraz tubylczą koncepcję osoby.

Czytaj więcej...

Jacek Halasz

Michał Woroniecki (1949–2021) – zarys biografii

Jacek Halasz
Michał Woroniecki (1949–2021) – zarys biografii

W sierpniu 2021 roku w Gdańsku zmarł Michał Woroniecki, zasłużony dla środowiska filozoficznego wydawca pism Henryka Elzenberga i wybitny znawca jego twórczości. Zarys biografii dr. Woronieckiego, oparty na materiałach źródłowych (m.in. z jego prywatnego archiwum), ukazuje aspekty drogi życiowej i zawodowej, pracy naukowo-dydaktycznej i aktywności społecznej. Artykuł koncentruje się na sferze zainteresowań naukowych, gdzie pierwszoplanową była praca edytorska i badawcza spuścizny Elzenberga, która w ogromnej części pozostawała w rękopisach. Do artykułu dołączona została bibliografia publikacji dr. Woronieckiego.

Czytaj więcej...

Bibliografia Michała Woronieckiego

opracował Jacek Halasz

Bibliografia Michała Woronieckiego

opracował Jacek Halasz

Czytaj więcej...

Andrzej C. Leszczyński

Michał

Andrzej C. Leszczyński
Michał

Czytaj więcej...

Hanna Lubowicz

Preliminary Outline of the Chosen Examples of Secondary Literature Exploring Possible Affinities as Regards the Approach to Image-Language Relationship in the Theories of Wittgenstein and Lacan

Hanna Lubowicz
Preliminary Outline of the Chosen Examples of Secondary Literature Exploring Possible Affinities as Regards the Approach to Image-Language Relationship in the Theories of Wittgenstein and Lacan

Esej dostarcza wstępnego przeglądu kilku przykładowych tekstów należących do tzw. literatury wtórnej, skupiających się na pewnych kwestiach wspólnych dla Lacana oraz Wittgensteina, w szczególności jeśli chodzi o związek obrazu z językiem. Mając czysto przygotowawczy charakter, zaledwie bada grunt, eksplorując zarazem jedynie kilka zagadnień, które, nawet jeśli nie są wprost powiązane z analizowanym związkiem, mogą okazać się kluczowe w realizacji zadania polegającego na sformułowaniu podstawowych jego charakterystyk. Dodatkowo, kilka uwag poświęcono interpretacjom teorii Freuda obecnym w pismach obu myślicieli. Najważniejszym wnioskiem wyciągniętym z wszystkich tych rozważań wydaje się stwierdzenie, iż „areną”, na której rozgrywa się opisywana relacja, wydaje się być płaszczyzna na wskroś etyczna.

Czytaj więcej...

Aleksander Bobko

Ingarden odczytuje Kanta

[recenzja: Roman Ingarden, Lwowskie wykłady o Krytycyzmie Kanta z roku akademickiego 1935/1936]

Aleksander Bobko
Ingarden odczytuje Kanta

recenzja: Roman Ingarden, Lwowskie wykłady o Krytycyzmie Kanta z roku akademickiego 1935/1936

Czytaj więcej...

Grzegorz Lewicki

Cywilizacja cyfrowa i talenty AI. Niemiecki ekonomista wskazuje drogę rozwojową dla Trójmorza

[recenzja: Gunnar Heinsohn, Walka o najzdolniejszych. Wpływ kompetencji i kształcenia na sukces społeczeństw]

Grzegorz Lewicki
Cywilizacja cyfrowa i talenty AI. Niemiecki ekonomista wskazuje drogę rozwojową dla Trójmorza

recenzja: Gunnar Heinsohn, Walka o najzdolniejszych. Wpływ kompetencji i kształcenia na sukces społeczeństw

Czytaj więcej...

Małgorzata Dubasiewicz

Raj na ziemi i na tamtym świecie

[recenzja: Jean Delumeau, W poszukiwaniu raju]

Małgorzata Dubasiewicz
Raj na ziemi i na tamtym świecie

recenzja: Jean Delumeau, W poszukiwaniu raju

Czytaj więcej...

Zbyszek Dymarski

Maria Urbańska-Bożek

Sprawozdanie z działalności Pomorskiego Towarzystwa Filozoficzno-Teologicznegoza rok 2021

Zbyszek Dymarski

Maria Urbańska-Bożek
Sprawozdanie z działalności Pomorskiego Towarzystwa Filozoficzno-Teologicznego za rok 2021

Czytaj więcej...