Pedagogika religii jako subdyscyplina nauk o edukacji – między inkluzją a ekskluzją w badaniach edukacyjnych

Małgorzata Obrycka ID

Akademia Pomorska w Słupsku, Instytut Pedagogiki

Szymon Dąbrowski ID

Akademia Pomorska w Słupsku, Instytut Pedagogiki

numer: 1, rok: 2018

 

 

The pedagogy of religion as a sub-discipline of educational science – from the perspective of religious studies

Abstract

These considerations attempt to show the problem of religious studies’ status in relation to the modern scientific establishment of cognitive horizon of the pedagogy of religion. Taking into consideration primarily the pedagogic context, a thesis statement, which is analysed, concerns the loss of raison d’etre of the traditionally-founded pedagogy of religion. The purpose of this article is to show a place and a role of religious studies in the above-mentioned sub-discipline. For the purpose of this text, this will be done by presentation of elaborated models of pedagogy of religion, and the most important interpretation perspectives relating to the studies of religion will be highlighted. In the collected research material, we seek a possibility of development of the pedagogy of religion based primarily on the grounds of educational science and religious studies.

 

 Key words: education, upbringing, pedagogy of religion, religious studies, secularisation.

---

Pedagogika religii jako subdyscyplina nauk o edukacji – między inkluzją a ekskluzją w badaniach edukacyjnych

Abstrakt

Poniższy wstęp jest próbują ukazania problemu statusu religioznawstwa i teologii w stosunku do współczesnego horyzontu poznawczego w pedagogice religii. Biorąc pod uwagę przede wszystkim kontekst pedagogiczny, analizowane tezy dotyczą podstawowych racji dla uprawiania współczesnej pedagogiki religii. Celem artykułu jest ukazanie miejsca i roli religioznawstwa oraz teologii we wspomnianej subdyscyplinie. Na potrzeby niniejszego opracowania zostaną przeanalizowane historycznie wypracowane modele pedagogiki religii oraz wskazane zostaną najważniejsze perspektywy interpretacyjne odnoszące się do badań nad religią w kontekście edukacyjnym. W zebranym materiale badawczym poszukujemy możliwości rozwoju pedagogiki religii opartej przede wszystkim na podstawach pedagogiki i humanistyki współczesnej.

 

Słowa kluczowe: edukacja, wychowanie, pedagogika religii, religioznawstwo, sekularyzacja.

---

Bibliografia

Alberich Emilio, Katecheza dzisiaj. Podręcznik katechetyki fundamentalnej, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 2003.

Angel Hans-Ferdinand, Złożoność i rozległość niemieckojęzycznej pedagogiki religii, „Keryks” nr 1(2002)1, LIT, s. 80–83.

Bagrowicz Jerzy, Stawać się bardziej człowiekiem. Z podstaw edukacji religijnej, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2008.

Banszel Karol , O nowoczesne podstawy religijnego wychowania ewangelickiego, Drukarnia Głosu Ewangelickiego, Warszawa 1932.

Barth Karl, Evangelium und Bildung, Evangelischer Verlag Zollikon, Zürich 1938.

Bartholomäus Wolfgang, Pedagogika religii jako nauka. Stanowisko do dyskusji, „Keryks” nr 2(2004)III, LIT, s. 141.

Bator Wiesław, Religioznawstwo wobec wyzwań współczesności, Nomos, Kraków 2001.

Bitter Gottfried, Rudolf Englert, Gabriele Miller, Karl Ernst Nipkow, Dominik Blum, Neues Handbuch religionspädagogischer Grundbegriffe, Kösel-Verlag GmbH & Co., München 2002.

Braidotti Rosi, Po człowieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.

Broschki Reinhold, Relacja – podstawowa zasada kształcenia religijnego, „Paedagogia Christiana” nr 26(2010), UMK, s. 123–134.

Bucher Anton A., Od katechetyki do pedagogiki religii. Szkice o rozwoju przedmiotu w niemieckim obszarze językowym, „Keryks” nr 2(2004)III, LIT, s. 37–60.

Bultmann Rudolf, Glauben und Verstehen. Gesammelte Aufsätze, t. I–IV, J.C.B. Mohr, Tübingen 1933-1965.

Charytański Jan, Katechetyka a teologia praktyczna, „Ateneum Kapłańskie” nr 391(1974)66, WWD, s. 243–245.

Coe George A., A social theory of religious education, C. Scribner's Sons, New York 1917.

Coe George A., Religious Education as a Part of General Education w: Proceedings of the First Convention, The Religious Education Association, Chicago 1903.

Czekaj Małgorzata, Doktryna wobec codzienności. Studium fenomenograficzne o wychowaniu religijnym w rodzinie, Nomos, Kraków 2015.

Dąbrowski Szymon, Edukacja religijna w Polsce – między tradycją a współczesnością w: Różnice, edukacja, inkluzja, red. nauk. Alicja Komorowska-Zielony, Tomasz Szkudlarek, t. V, Ars Educandi Monografie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2015, s. 196–197.    

Dąbrowski Szymon, Pedagogika religii Józefa Tischnera. W poszukiwaniu nowego modelu edukacji religijnej, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, Słupsk 2016.

Deklaracja Dominus Iesus ‑ O jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła: http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WR/kongregacje/kdwiary/dominus_iesus.html [dostęp: 20.02.2018].

Dewey John, Religious Education as Conditioned by Modern Psychology and Pedagogy w: Proceedings of the First Convention, The Religious Education Association, Chicago 1903, s. 60–66.

Dębski Maciej, Nowa synteza badań nad religijnością społeczeństwa polskiego, „Kwartalnik Religioznawczy” nr 55(2006)56, NOMOS, s. 156–163.

Drozdowicz Zbigniew, Filozoficzny i antropologiczny wymiar badań religioznawczych, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2008.

Durkheim Émile, Próba określenia zjawisk religijnych, Biblioteka Samokształcenia, Warszawa 1903: https://polona.pl/item/2146871/3/, z dnia 10 luty 2018.

Durkheim Émile, Wychowanie moralne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2015.

Esser G. Wolfgang, Religionsunterricht. Positionenanalyse, Grundlegung, Grundrißentwurf, Patmos Verlag, Düsseldorf 1973.

Feifel Erich i inni, Handbuch der Religionspädagogik, t. I–III, Benziger Verlag, Zürich – Einsiedeln – Köln 1973, 1974, 1975.

Gadacz Tadeusz, Bogusław Milerski, Religia. Encyklopedia PWN, t. VIII, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2003.

Gadacz Tadeusz, Bogusław Milerski, Religia. Encyklopedia PWN, t. I-IX, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2001-2003.

Göttler Joseph, Religions- und Moralpädagogik. Grundriß einer zeitgemäßen Katechetik, Aschendorffsche Verlagsbuchhandlung, Münster 1923.

Grethlein Christian, Religionspädagogik, Walter de Gruyter, Berlin – New York 1998,

Grzybowski Przemysław P., Edukacja europejska – od wielokulturowości ku międzykulturowości, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009.

Grzymała-Moszczyńska Halina, Potrzeba nowego podejścia do badań nad religijnością: przykład psychologii religii, „Kwartalnik religioznawczy”  nr 34(2001)36, NOMOS, s. 195–211.

Halbfas Hubertus, Das dritte Auge. Religionsdidaktische Anstöße, Patmos Verlag, Düsseldorf 1997.

Hoffmann Henryk, Dzieje polskich badań religioznawczych 1873-1939, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004.

Hoffmann Henryk, Religioznawstwo w: Leksykon socjologii religii. Zjawiska – Badania – Teorie, red. nauk. Maria Libiszowska-Żółtkowska, Janusz Mariański, Verbinum, Warszawa 2004, s. 347–349.

Hoffmann Henryk, Szkice religioznawczo-filozoficzne, Instytut Religioznawstwa UJ, Kraków 2006.

Hull John M., Studies in Religion and Education, The Falmer Press, New York 1984, s. 135–149.

Ilnicki Rafał, Juliusz Iwanicki, Sfery refleksji religioznawczej, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2012.

Klus-Stańska Dorota, Mitologia transmisji wiedzy, czyli o konieczności szukania alternatyw dla szkoły, która amputuje rozum, „Problemy Wczesnej Edukacji” nr 2(2008)8, UG, s. 37.

Knauth Thorsten, Religionsunterricht und Dialog. Empirische Untersuchungen, systematisch Überlegungen und didaktische Perspektiven eines Religionsunterrichts im Horizont religiöser und kultureller Pluralisierung, Waxmann, Münster 1996.

Kondrat Kazimierz, Bogactwo światopoglądów religijnych, Wydawnictwo Trans Humana, Białystok 1999.

Kondrat Kazimierz, Filozofia analityczna wobec pluralizmu religijnego, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2000.

Kriegelewicz Eugeniusz, Wprowadzenie do przedmiotu religioznawstwa. Tezy wykładów, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kielce 1977.

Kubik Władysław, Zarys dydaktyki katechetycznej, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, Kraków 1990.

Kunowski Stefan, Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 2004.

Lanczkowski Günter, Wprowadzenie do religioznawstwa, Verbinum, Warszawa 1986, s. 93–96.

Majewski Mieczysław, Antropologiczna koncepcja katechezy, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1994.

Michalski Jarosław, Edukacja i religia jako źródła rozwoju egzystencjalno-kognitywnego. Studium hermeneutyczno-krytyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.

Milerski Bogusław, Edukacja a religia. Rys historyczny w: Elementy pedagogiki religijnej, red. nauk. Bogusław Milerski, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Warszawa 1998, s. 59–118.

Milerski Bogusław, Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii, Wydawnictwo Naukowe ChAT, Warszawa 2011.

Milerski Bogusław, Pedagogika religii w: Pedagogika. Subdyscypliny i dziedziny wiedzy o edukacji, t. IV, red. nauk. Bogusław Śliwerski, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2010, s. 47–50.

Milerski Bogusław, Religia a szkoła. Status edukacji religijnej w szkole w ujęciu ewangelickim, Wydawnictwa Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, Warszawa 1998.

Nipkow Karl E., Erwachsenwerden ohne Gott? Gotteserfahrung im Lebenslauf, Chr. Kaiser Verlag, München 1987.

Nipkow Karl E., Grundfragen der Religionspädagogik, t. I–III, Gütersloher Verlagshaus Gerd Mohn, Gütersloh 1975-1982.

Nowak Marian, Pedagogika personalistyczna w: Pedagogika. Podręcznik akademicki, t. I, red. nauk. Zbigniew Kwieciński, Bogusław Śliwerski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 232–247.

Nowak Marian, Podstawy pedagogiki otwartej, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1999.

Nowak Marian, Teorie i koncepcje wychowania, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.

 O współczesnym modelu nauczania religii w Niemczech przeczytamy w: Radosław Chałupniak, Niemiecki model nauczania religii katolickiej, „Studia Katechetyczne” nr 7(2010), UKSW, s. 80–96.

Obrycka Małgorzata, Rola etyki niezależnej w procesie kształtowania tożsamości moralnej, „Forum Oświatowe” nr 28(2016)2, DSW i PTP, s. 223–240.

Patalon Mirosław, Pedagogika ekumenizmu. Procesualność jako paradygmat interkonfesyjnej i interreligijnej hermeneutyki w ujęciu Johna B. Cobba, Jr., Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007.

Patalon Mirosław, Religia w: Dyskursywna konstrukcja podmiotu. Przyczynek do rekonstrukcji pedagogiki kultury, Małgorzata Cackowska, Lucyna Kopciewicz, Mirosław Patalon, Piotr Stańczyk, Karolina Starego, Tomasz Szkudlarek, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2012.

Patalon Mirosław, Teologia a pedagogika. Teologia mediacji H. Richarda Niebuhra jako źródło inspiracji pedagogicznych, Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Pedagogicznej, Słupsk 2002.

Poniatowski Zygmunt, Wstęp do religioznawstwa, Wiedza Powszechna, Warszawa 1962.

Rahner Karl, Herbert Vorgrimler, Mały Słownik Teologiczny, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1996.

Reischle Max W.T., Die Frage nach dem Wesen der Religion. Grundlegung zu einer Methodologie der Religionsphilosophie, Mohr Verlag, Freiburg1889: https://archive.org/stream/diefragenachdem00reisgoog#page/n5/mode/2up, z dnia 1 marca 2018.

Religious Education Association an Association of Professors, Practitioners, and Researchers in Religious Education: https://religiouseducation.net/ [dostęp: 13.02.2018].

Ricoeur Paul, O sobie samym jako o innym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

Rogowski Cyprian, Edukacja religijna: założenia – uwarunkowania – perspektywy rozwoju, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2002.

Rogowski Cyprian, Hermeneutyczno-dydaktyczny wymiar symbolu i implikacje pedagogicznoreligijne, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1999.

 Rogowski Cyprian, Koncepcje katechetyczne po Soborze Watykańskim II, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1997.

Rogowski Cyprian, Pedagogika religii. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, s. 62–88.

Sakowicz Eugeniusz, Religioznawstwo, Polihymnia, Lublin 2009.

Schleiermacher Friedrich D.E., Mowy o religii do wykształconych spośród tych, którzy nią gardzą, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995.

Schleiermacher Friedrich D.E., Texte zur Pädagogik, t. I-II, Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main 2000.

Schweitzer Friedrich, Henrik Simojoki, Moderne Religionspädagogik. Ihre Entwicklung und Identität, Chr. Kaiser, Gütersloher Verlagshaus, Verlag Herder, Freiburg – Basel – Wien 2005, s. 19–20: http://tocs.ulb.tu-darmstadt.de/122690435.pdf [dostęp: 10.02.2018].

Seymour Jack L., Mapping Christian Education. Approaches to Congregational Learning, Abingdon Press, Nasville 1997.

Słotwińska Helena, Pedagogika religii w relacjach z dyscyplinami teologicznymi, Wydawnictwo KUL, Lublin 2016.

Spiegel Egon, Cele pedagogicznoreligijne w: Leksykon Pedagogiki Religii: podstawy – koncepcje – perspektywy, red. nauk. Cyprian Rogowski i inni, Verbinum, Warszawa 2007.

Stachowski Zbigniew, Religioznawstwo polskie w XXI wieku, Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza, Tyczyn 2005.

Stallmann Martin, Christentum und Schule, Schwab Verlag, Stuttgart 1958.

Szafrański Włodzimierz, Religioznawstwo jako nauka, WSNS, Warszawa 1983.

Tiele Korneliusz P., Zarys religioznawstwa i inne pisma, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013.

Tillich Paul, Pytanie o Nieuwarunkowane; pisma z filozofii religii, Wydawnictwo Znak, Kraków 1994.

Tillich Paul, Teologia systematyczna, t. I–III, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2004-2005.

Toledo Guiding Principles On Teaching About Religions And Beliefs In Public Schools, Prepered By The Odihr Advisory Council Of Experts On Freedom Ff Religion Or Belief, Warsaw 2007: https://www.osce.org/odihr/29154?download=true [dostęp: 20.02.2018].

Trzciński Łukasz, O antropologicznej perspektywie badań religioznawczych, „Kwartalnik Religioznawczy” nr 34(2001)36, NOMOS, s. 331–336.

Vierzig Siegfried, Ideologiekritik und Religionsunterricht. Zur Theorie und Praxis eines kritischen Religionsunterrichts, Benziger Verlag, Zürich 1975.

Zdybicka Zofia J., Religia a religioznawstwo, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin  2013.

---