Intuicja jako nagroda za wysiłek intelektualny

Piotr Kostyło ID

Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Zakład Filozofii Wychowania i Edukacji Obywatelskiej

numer: 1, rok: 2018

 

 

Intuition as the reward for intellectual effort

Abstract

In the paper the author undertakes the reflection on the category of intuition as the reward for intellectual effort on the ground of pedagogics. The consideration is based on the analysis of Henri Bergson's thought, a French philosopher, usually included in the current of philosophy of life or philosophy of spirit. In his creative production Bergson linked up positivist trains of thoughts with spiritualist ones. Like Heraclitus and Plotinus, he was interested in change, singling it out as the constitutive feature of the reality. His philosophy, associated with such concepts as real duration (durée réelle) and life force (élan vital), significantly influenced the universal philosophy, especially in the first two decades of the twentieth century.
In the recent decades the interest in Bergson's thought focused around the interpretations, given to it in the postmodernist spirit by Gilles Deleuze in his own philosophy, the significant part of which was inspired by the two chief categories of the Bergsonian philosophy, multiplicity and duration. However, the author doesn't refer in his paper to philosophical interpretations, rather: he focuses on pedagogical questions. For it turns out that insofar as Bergson is often evoked by philosophers, he is almost completely omitted by pedagogists. The author reflects why the thought of Bergson, in which as weighty for education concepts, as freedom, creativity, progress, intellect or intuition, are explored, is still waiting for its translation into great pedagogical theories, which in turn would become the basis of fruitful practices? This question is all the more justified that Bergson himself, before he became a professor at Coll?ge de France, had worked for seventeen years as a teacher of philosophy in state high schools. Four interesting lectures, addressed for pupils, remained as a part of his output from this period. Besides, as a member of the French Philosophical Society and French Academy, Bergson spoke out on pedagogical topics in public. Essential pedagogical issues appear also in his main philosophical books. Why then don't we have the Bergsonian pedagogy? It's the question that the author answers in the submitted paper.

Key words: Henri Bergson, intuition, freedom, intellect, reason, open and closed morality, open and closed religion, pedagogics

---

Intuicja jako nagroda za wysiłek intelektualny

Abstrakt

W artykule autor podejmuje refleksję nad kategorią intuicji jako nagrody za wysiłek intelektualny na gruncie pedagogiki. Rozważania oparto na analizie myśli francuskiego filozofa Henri Bergsona, zaliczanej zwykle w nurt filozofii życia lub filozofii ducha. W swojej twórczości Bergson połączył pozytywistyczne toki myśli ze spirytualistycznymi. Podobnie jak Heraklit i Plotyn interesował się zmianą, wyróżniając ją jako konstytutywną cechę rzeczywistości. Jego filozofia, związana z takimi pojęciami jak rzeczywisty czas trwania (durée réelle) i siła życiowa (élan vital), wywarła znaczący wpływ na filozofię uniwersalną, zwłaszcza w pierwszych dwóch dekadach XX wieku.
W ostatnich dziesięcioleciach zainteresowanie myślą Bergsona koncentrowało się wokół interpretacji nadawanych jej w duchu postmodernistycznym przez Gillesa Deleuze'a w filozofii, której znaczna część inspirowana była dwiema głównymi kategoriami filozofii Bergsona: wielością i trwaniem. Artykuł nie odwołuje się jednak do interpretacji filozoficznych, lecz skupia się na kwestiach pedagogicznych. Okazuje się bowiem, że o ile Bergson jest często przywoływany przez filozofów, o tyle jest on prawie całkowicie pomijany przez pedagogów. Autor w tekście zastanawia się, dlaczego myśl Bergsona, w której eksploruje się tak ważne dla edukacji pojęcia, jak wolność, kreatywność, postęp, intelekt czy intuicja, wciąż czeka na przełożenie na wielkie teorie pedagogiczne, które z kolei stałyby się podstawą owocnej praktyki? To pytanie jest tym bardziej uzasadnione, że sam Bergson, zanim został profesorem w Coll?ge de France, przez siedemnaście lat pracował jako nauczyciel filozofii w państwowych liceach. W jego dorobku z tego okresu pozostały cztery ciekawe wykłady adresowane do uczniów. Poza tym, jako członek Francuskiego Towarzystwa Filozoficznego i Akademii Francuskiej, wypowiadał się publicznie na tematy pedagogiczne. Istotne zagadnienia pedagogiczne pojawiają się także w jego głównych książkach filozoficznych. Dlaczego więc nie mamy pedagogiki Bergsonowskiej? Na to pytanie autor odpowiada w poniżej pracy.

Słowa kluczowe: Henri Bergson, intuicja, wolność, intelekt, rozum, moralność otwarta i zamknięta, religia otwarta i zamknięta, pedagogika

---

 

Bibliogafia

Bergson Henri, O bezpośrednich danych świadomości, tłum. Karolina Bobrowska, Warszawa 1913 (wyd. pierwsze); Wydawnictwo Vis-à-vis, Kraków 2017 (wyd. drugie).

Bergson Henri,, Dwa źródła moralności i religii, tłum. Piotr Kostyło i Krzysztof Skorulski, przedmowa Barbara Skarga, Wydawnictwo Znak, Kraków 1993.

Bergson Henri,, Ewolucja twórcza, tłum. Florian Znaniecki, wstęp Leszek Kołakowski, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2004.

Bergson Henri,, List do Floriana Znanieckiego w: Teksty pedagogiczne, tłum. Piotr Kostyło i Dorota Rybicka, Biblioteka Myśli Pedagogicznej, Bydgoszcz 2017, s. 241–242.

Bergson Henri,, Materia i pamięć, tłum. Romuald J. Weksler-Waszkinel, przekład przejrzał, poprawił i posłowiem opatrzył Marek Drwięga, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Bergson Henri,, Materia i pamięć. Esej o stosunku ciała do ducha, tłum. Władysław Filewicz, (wyd. pierwsze 1925); wyd. 2 Wydawnicwo Vis-à-vis, Kraków 2017.

Bergson Henri,, Teksty pedagogiczne, tłum. Piotr Kostyło i Dorota Rybicka, Biblioteka Myśli Pedagogicznej, Bydgoszcz 2017.

Bergson Henri,, Wykłady o wychowaniu, tłum. Piotr Kostyło, posłowie Hanna Zielińska-Kostyło i Piotr Kostyło, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2004.

Borzym Stanisław, Bergson a przemiany światopoglądowe w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1984.

Cambi Fanco, Maria Montessori tra epistemologiae e psicopedagogia: qualche riflessione, „Studi sulla formazione” 2015, nr 2, s. 125–130.

Deleuze Gilles, Bergsonizm, tłum. Piotr Mrówczyński, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999.

Deleuze Gilles, Pamięć i życie,  tłum. Anita Szczepańska, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1988.

Gadacz Tadeusz, Historia filozofii XX wieku, t. 1 i 2, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2009.

Gutting Gary, French Philosophy in the Twentieth Century, Cambridge University Press, Cambridge UK 2001.

Hunt Harriet E., Psychology of Auto-Education. Based on the Interpretation of Intellect Given by Henri Bergson in His „Creative Evolution”, C.V. Bardee, Syracuse 1912.

Petit Jeana Françoisa, Histoire de la philosophie française au XXe siècle, Desclée De Brouwer, Paris 2017.

Skarga Barbara, Czas  trwanie. Studia o Bergsonie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.

Szmidt Krzysztof, Pedagogika twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007.

Turco Rossella, Alla ricerca dell’amoroso avoro: Il docente montessoriano tra teoria e pratica educativa, Armando Editore, Roma 2016.

---