zasady etyki publikacji 
regulamin 
Darowizna 
Artykuły z numeru jesień/zima 2017 [nr 1(1)/2017]
Karol Toeplitz
Chrześcijaństwo pozakonfesjonalne i Soren Kierkegaard
Chrześcijaństwo pozakonfesjonalne i Soren Kierkegaard
Według Sorena Kierkegaarda rozwój chrześcijaństwa to historia odchodzenia od niego, a przynajmniej łagodzenia kryteriów przynależności do niego. Duńczyk proponuje dwa modele wiary trans-konfesyjnej: (1) Uznanie ziemskiego życia Jezusa Chrystusa, jego śmierci i zmartwychwstania i nic więcej. (2) Uznanie wiary za tę, która została zdefiniowana powyżej w punkcie pierwszym i dodatkowo na tej podstawie wybór Biblii, co jest możliwe jako akt wtórny związany z wiarą, ale nie jako jej punkt wyjścia. Co więcej, wszystkie interpretacje wiary pozakonfesjonalnej powinny być subiektywnie rozpatrywane przez jedną osobę. Kierkegaard wspomina tu o elementach mistycznych. Wszystkie relacje religijne powinny mieć charakter osobowy. Jeśli chodzi o kwestie wiary i rozumu, to stanowisko Paulinizmu – albo/albo – jest wiążące. Kierkegaard żąda, aby istniejące Kościoły uznawały się za reprezentujące złagodzone formy chrześcijaństwa; w przeciwnym razie muszą zostać poddane krytyce. Idealne są dla niego pierwsze dwa wieki istnienia chrześcijaństwa, a modelem osobowym jest „świadek prawdy”, którego szczegółowo opisuje. Nasilające się zjawisko wiary pozakonfesjonalnej ma swoje korzenie w przemianach cywilizacyjnych (sekularyzacja) oraz w intensywnym ujawnianiu się w historii chrześcijaństwa praktyk niezgodnych z tłem biblijnym. Czytaj więcej...
Jan Andrzej Kłoczowski OP
Dietrich Bonhoeffer – wyzwolony teolog wyzwolenia
Jan Andrzej Kłoczowski OP
Dietrich Bonhoeffer – wyzwolony teolog wyzwolenia
Przypadek Dietricha Bonhoeffera jest szczególny z tego powodu, że nie sposób pominąć lub przynajmniej nie wspomnieć o jego życiu, z tej prostej przyczyny, że stanowi ono ważny komentarz do jego poglądów, dlatego pierwszy rozdział artykułu został poświęcony w całości jego biografii. Dietrich Bonhoeffer przyszedł na świat w starej mieszczańsko-arystokratycznej rodzinie dnia 4 lutego 1906 r. w Breslau (Wrocławiu). Został stracony w obozie koncentracyjnym w bawarskim Flossenburgu 9 kwietnia 1945 r. W historii zapisał się jako luterański pastor, teolog, działacz ekumeniczny i antyhitlerowski. Był on twórcą koncepcji „świeckiego chrześcijaństwa”, które miałoby zagościć w bez-religijnym świecie, czyli takim, z którego Bóg z własnej woli odszedł, a opuszczając go niczego tak nie pragnął dla człowieka jak jego dojrzałości, dorośnięcia do samodzielnego i w pełni odpowiedzialnego życia tu i teraz. Ludzie muszą nauczyć się żyć w świecie etsi Deus non daretur (jak gdyby Boga nie było), choć nadal pod Jego wzrokiem.
Jacek Aleksander Prokopski
Wsłuchiwać się w świat współczesny. Rzecz o Paulu Tillichu
Jacek Aleksander Prokopski
Wsłuchiwać się w świat współczesny. Rzecz o Paulu Tillichu
Tekst tego artykułu łączy różne obszary argumentacji Tillicha odnoszące się do interpretacji współczesnego świata. Z jednej strony odwołuje się on do historii i cywilizacji, z drugiej wplata wątki z dziedziny filozofii i etyki, by płynnie przejść do paradygmatu teologicznego. Tekst artykułu umieszcza myśli Tillicha w kontekście kulturowo-cywilizacyjnym zarówno ostatniego stulecia, jak i naszych czasów. Ukazuje zatem uniwersalność myśli Paula Tillicha, opartą na interakcji z innymi sferami wiedzy, zwłaszcza z istniejącą rzeczywistością. Tekst pokazuje, jak Niemiec-Amerykanin buduje swój „system” jako ten, który nie utracił relacji ze światem, ale działa w nim zgodnie z kulturą, polityką, a przede wszystkim bezpośrednim istnieniem. Tillich przedstawiany jest jako jeden z największych teologów protestanckich naszych czasów, a także jeden z największych chrześcijańskich filozofów egzystencjalnych, który dokonał syntezy wiary chrześcijańskiej w kontekście najbardziej reprezentatywnych nurtów filozoficznych epoki.
Andrzej Woziński
Następstwa protestantyzmu we wczesnonowożytnej sztuce w Gdańsku i ich Europejski kontekst
Andrzej Woziński
Następstwa protestantyzmu we wczesnonowożytnej sztuce w Gdańsku i ich Europejski kontekst
W dziełach sztuki powstałych w okresie przedreformacyjnym niektórzy historycy sztuki odnajdują pewne symptomy kryzysu religijnego. W pierwszej części artykułu omówiono tę kwestię: krytykę cudownych obrazów oraz niektórych innych rodzajów obrazów i ich tematyki; zwraca uwagę na fenomen rzeźby monochromatycznej, uważanej przez niektórych badaczy – nie do końca słusznych w opinii autora niniejszego opracowania – za wyraz reformy sztuki sakralnej; bada niektóre przypadki retrospektywy w sztuce; wskazuje, że fundamenty wielkich retabulów u schyłku średniowiecza mogą w niektórych przypadkach wyrażać obronę dotychczasowego stanowiska Kościoła.
W dalszej części artykułu omówiono konsekwencje, jakie dla sztuki europejskiej miało ogłoszenie przez Lutra 95 tez. Z jednej strony – wbrew intencjom Lutra – reformacja przyniosła w mniejszym lub większym stopniu usunięcie lub zniszczenie średniowiecznych wyobrażeń, z drugiej zaś otworzyła sztukę na nowe zadania, ale w niektórych przypadkach poważnie ją zminimalizowała rola, jaką ona pełniła, w Kościele.
Kolejna część ukazuje sytuację w Gdańsku, gdzie w okresie przedreformacyjnym lub na początku tego okresu fenomen sztuki był podobny do tego, co można było zobaczyć w innych jego regionach, jak rzeźba monochromatyczna, tendencja retrospektywna, pojawienie się wspaniałych retabulów, m.in. np. tej znajdującej się na ołtarzu głównym, który można zlokalizować w kościele Matki Bożej. Dokładny zakres gdańskiego ikonoklazmu jest trudny do oszacowania. Niewiele jest źródeł archiwalnych, które wspominają o zniszczeniu wielu obrazów sakralnych, ponadto zachowało się wiele elementów średniowiecznego wystroju kościoła Mariackiego, co może wskazywać, że ikonoklazm nie był poważnym problemem w Gdańsku. Jeśli jednak wziąć pod uwagę pozostałe kościoły w Gdańsku, to średniowieczny wystrój zaginął niemal całkowicie, co może sugerować, że przypadków ikonoklazmu było więcej, niż wskazują źródła pisane. Być może kilka zachowanych w Gdańsku, zniszczonych wizerunków świadczy o przypadkach ikonoklazmu w mieście w okresie reformacji.
Ostatnia część artykułu skupia się na Dworze Artusa, gdzie po raz pierwszy w okresie nowożytnym można było znaleźć tematykę protestancką pod względem formy i treści.
Grzegorz Dymon
Muzyka a protestantyzm
Grzegorz Dymon
Muzyka a protestantyzm
Różnorodne wyznaniowo lokalizacje bezpośrednio wpływają na ekspansje muzycznych inspiracji, głównie za sprawą światopoglądu postrzeganego przez pryzmat wiary i nauki Kościoła. Kompozytorzy z Gdańska, tak mało popularni aczkolwiek wartościowi w aspekcie kreowania historii ponad tysiącletniego miasta, czerpali garściami z codzienności i przenosili swoje wyobrażenie o duchowej sferze człowieka do kreowanej przez siebie sztuki. Muzyka była ściśle związana ze sferą duchową, a tym samym postrzegana była jako dar od Boga i dlatego powinna oddawać Bogu cześć. Reformacja Kościoła poskutkowała rozbieżnymi ukierunkowaniami artystycznych wizji, a przez to bezpośrednio wpłynęła na różnorodność powstających dzieł. Tym samym zalecenia Marcina Lutra znacząco przyśpieszyły i dały możliwość do dynamicznego rozwoju muzycznego, a dzięki rywalizacji muzyków i przychylności rajców, znacząco się rozwijała. Postepujący modernizm, wpływ kultury zachodniej, intensyfikacja instrumentalistyki i wielopłaszczyznowość dzieł skonsolidowała lokalne nurty muzyczne, a tym samym umożliwiła pewne ujednolicenie sztuki w aspekcie zarówno świeckim, jak i religijnym. Z pewnością, gdyby nie reformacja, muzyka nie osiągnęłaby tak wysokiej perfekcji.
Czytaj więcej...Maria Urbańska-Bożek
Karol Toeplitz – „pobratymiec z konfraterii miłośników obłędu i maniactwa”
Maria Urbańska-Bożek
Karol Toeplitz – „pobratymiec z konfraterii miłośników obłędu i maniactwa”
Profesor Karol Toeplitz urodził się 20 marca 1936 roku w Sopocie. Ukończył filozofię na Uniwersytecie Warszawskim w 1957 roku. Rozprawę doktorską, Wiara i wybór moralny u S. Kierkegaarda napisaną pod kierunkiem prof. Leszka Kołakowskiego, Toeplitz broni w 1967 roku. Rozprawa ta stała się później podstawą do opracowania i wydania pierwszej polskiej monografii myśli filozoficzno-teologicznej S. Kierkegaarda, uzupełnionej o przekłady wybranych fragmentów z pism oryginalnych. Ten prekursorski tekst przyczynił się do wzrostu zainteresowania myślą duńskiego filozofa.
Kontynuując karierę naukową i zdobywając kolejne stopnie naukowe, prof. Karol Toeplitz był m.in. wykładowcą Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku i Akademii Pomorskiej w Słupsku. Wygłaszał także gościnne wykłady w kilku krajach Europy, m.in. w Danii. Kierował procesem przygotowania i ukończenia pięciu prac doktorskich oraz był recenzentem dwóch doktoratów honoris causa: pierwszy zaowocował przyznaniem tego tytułu na Uniwersytecie Gdańskim jego dotychczasowemu promotorowi, Leszkowi Kołakowskiemu, drugi honorowym doktoratem przyznanym J. E. Patriarsze Konstantynopola Bartłomiejowi, w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie.
Profesor Karol Toeplitz napisał łącznie 13 książek. Tworzą one całość tekstów o różnych formach: niektóre z nich są tłumaczeniami kluczowych dzieł autorstwa Kierkegaarda. Przetłumaczone teksty to m.in.: drugi tom Albo/albo (Enten-Eller), Nienaukowe zamykające posts criptum do „Okruchów filozoficznych” (Afsluttende uvidenskabelig Efterskrift til de Philosophiske Smuler), Okruchy filozoficzne (Philosophiske Smuler), zbiór artykułów opublikowanych w czasopiśmie „Chwila” (“Oieblikket”) oraz szeroka gama innych fragmentów pism Kierkegaarda pt. Pisma mniejsze, w którym to wyborze znajduje się esej Johannes Climacus albo „De omnibus dubitandum est”, oraz O różnicy między geniuszem a apostołem (Om Forskjellen Mellem et Genie og en Apostel).
Profesor Karol Toeplitz opublikował również 130 artykułów naukowych w Polsce, Niemczech, Austrii i Szwajcarii. Jest autorem około 250 artykułów popularnonaukowych, tekstów literackich i publicystycznych. Przez dwie dekady był członkiem Komitetu Nauk Filozoficznych PAN. Należał do doradczej rady redakcyjnej anglojęzycznego czasopisma naukowego „Dialogue and Universalism”. Otrzymał wiele nagród i wyróżnień za pracę naukową i tłumacza. W 1988 otrzymał Nagrodę Indywidualną Ministra Kultury i Sztuki. Przekłady Okruchów filozoficznych. Chwili zostały nagrodzone w 1988 roku.
Maria Urbańska-Bożek
Bibliografia prof. Karola Toeplitza do 2017 roku
Maria Urbańska-Bożek
Bibliografia prof. Karola Toeplitza do 2017 roku
opracowała Maria Urbańska-Bożek
Maria Urbańska-Bożek
Via Christi, czyli Ojca Kłoczowskiego rozważania nad wiarą i niewiarą ludzką oraz tematami pokrewnymi
Maria Urbańska-Bożek
Via Christi, czyli Ojca Kłoczowskiego rozważania nad wiarą i niewiarą ludzką oraz tematami pokrewnymi
Czytaj więcej...
Via Christi, czyli Ojca Kłoczowskiego rozważania nad wiarą i niewiarą ludzką oraz tematami pokrewnymi
Czytaj więcej...